Tag Archives: Pengaya jaku Iban

Pengaya Jaku Iban

Setibang pan tanduk kijang, enti enda ditandangka, enda meh bulih pemerani. Sengkabai pan batu chanai enti enda dipumaika, enda meh bulih padi….

Pengaya Jaku Iban

Enda ulih dikerarika panas pagi,
Angat bediri duduk bediang.
Enda ulih keengaika panas lemai ,
Betanggui bebaju agi ga begeremai mandang belakang.
Dia alai mandi dia ga alai besungga,
Dia alai karam dia ga alai betimba,
Dia alai parai dia ga alai bebaya.

Penerang:-
Dalam pengidup besari sari, anang udu sebana. Pait manis dalam pengidup. Anang guai dulu nyerah alah. Bisi maya petara ila mansi iya. Anang ngutuk nasib diri, engka nya semina leman ari penguji. Titih ke mih jam ke dikembuan nuan. Dini endur periuk asi, dia ga endur ngidup ke diri. Enda idup enti kitai iban bangat nadai petara. Nulung mandung diau didunya.

  • Burik Kemundang

Pengaya Jaku Iban 4

N – P

nadai adat__Enda nemu adat

nadai agi benyawa __Udah mati

nadai apa nada nama__Gerai

nadai beseling kain __Nadai penemu tauka peneleba ba siti-siti pekara tauka pengawa.  Chunto:  Agi kelia kitai Iban endang nadai beseling kain ba penemu sains, kimia enggau fizik.

nadai bisi ke bukai pemulai mensia__Pemati

nadai bulu cangka__Enda nemu meragam pekara kelimpah ari pekara ka dpeda tauka didingga

nadai didinga rengung__Enda bemunyi laban takut tauka udah alah

nadai empedu malu__Enda nemu malu

nadai kala nemuai ke api__Ikan/manuk/dagin enti ditunu/dipanggang /dipanduk mesti mansau lalu ulih dipakai/diempa

nadai ninga dauh orang__Sunyi, nadai mensia semak

nadai penemu__abis runding tauka nadai penau ba senentang sebengkah-sebengkah pekara

nadai rega__Nadai ngemai penguntung, penyamai

nadai runggang baka pededang mata keti, nadai lilih baka benih padi wi__ Atur ti enda bechiping tauka enda ngari ari sepiak-sepiak.

naku__Naku antu pala

nambak__Nganti alai~tambak__anak benih, ~ tambak burung__peda tambak burung

nampik__Nanam anak padi paya

nanah__1. Ai becura burak sereta liat ka nyadi ketegal telih tauka tebak duri/paku lawang ba kaki tauka tubuh bukai.  2. Ngari tauka nuykung orang dalam laya tauka kelikuh.

nangga__Pengawa minta bini tauka laki jadi baru udah ka sarak enda lama

naruk__Kayu gugur daun ketegal sigi musin naruk tauka maya kemarau

narum__Ngaga tarum

nebang tapang ngena lungga, nanjak wong ngena penimba__Enda empelaba ke ulih dikerja diri

nelan ludah diri empu__Ka jaku enggai ngerja, tang nya ga dikerja

nengkila__Engkilun

nerubuk __Ngereja pengawa ka salah ba tisi undang-undang enggau cara belalai

ngabas bubu__1.  Ngabas bubu ka ditan ba sungai.  2.  Sebengkah tusun pengawa ngirup bebuti maya Gawai Dayak.

ngaga barang ngena pengelandik jari__ngaga kraf

ngalih__Nyukung orang bukai ka dulu dilaban

ngalih ari__Jam/ maya udah lepas pukul 12.00 tengah ari

Ngalu Petara __Pengawa ke bejalai bebala mayuh niti ruai dikena nyambut penatai bala petara lebuh maya gawai. Pengawa tu dikereja bebida nitihka menua. Tu sebengkah ari chara Ngalu Petara ke suah dikena di sekeda endur ba bagi menua Betong. Siku tuai (pungka lelaki) matak bala iya bejalai niti ruai. Ripih sida ti bejalai nya baka tu. Siku orang mai setunggul (menira) matak jalai, ditangkanka pungka lelaki (tuai), dientudika enggau dua iku indu, siku mai rendai lalu siku mai piring lalu ditangkanka raban bukai ti bengepan sekalika indu tauka lelaki. Raban ti kepenudi nya sida ti begendang tauka betabuh. Lebuh tu rendai ditaburka sepemanjai ruai lebuh sida bejalai. Orang ti empu ruai deka nanya kebuah sida bejalai bebala mayuh. Tuai ti matak bala bejalai niti rumah deka nyaut tanya ninting iku orang ti nanya ba tiap-tiap belah ruai sepemanjai rumah. Pengawa ke bejalai niti ruai tu dikereja tiga kali besundang.

ngambi ngabang__Udah aum gawai tembu, rumah ti diambi ngabang pan udah mega diputuska, dia dua iku orang diasuh ngambi ngabang ke ulu ai lalu dua iku mega ke ili ai. Kelia sida ti ngambi ngabang mai temuku tali enggau piring. Timpuh ngabang nitihka penyampau temuku tali. Tiap-tiap hari temuku tali nya tadi dibuka datai ke maya nurun ngabang. Suah agi, timpuh enam hari puang lalu hari ketujuh gawai nyadi. Lebuh kandang tu pengabang nyendiaka diri ngabang. Nyadi ba rumah ti begawai nya sehari apin gawai nyadi bini tuai gawai mai bala indu bukai nyendiaka perengka ti bakatu; Asi (asi pulut kuning enggau chelum), penganan, lauk, ai (tuak) enggau bansa pemakai bukai naka ulih diri empu.

ngambi tebalu__Adat Muai Tebalu / Entebalu:

Tebalu MataTebalu Mata

Nyadi pemesai adat tebalu enda sebaka. Kebuah pia, laban nitihka gaya pengawa
enggau pendiau orang ke diambi tebalu nya lebuh iya agi idup.

Enti iya ke balu nya bisi buya bebuti betundi enggau orang sekumbang iya ke balu
nya, iya tau kena tungu kaban belayan ari orang ke mati nya nitih ka adat Tunggu
Tebalu. Tang enti iya semina bisi bengepan, ngena pekayan ke manah lebuh agi ke
agi balu, ari nya lebuh orang ngambi tebalu, iya dikupas orang enda bekuku, enda
bebulu, reti nya semua benda ke dipinta orang ti ngupas iya nya, diambi orang
magang.

Enti orang ke ngambi tebalu nya nadai sangka ka iya bisi beleman, bisi bemacam-macam enggau orang sekumbang ke balu, tebalu iya diambi orang nitih ke adat ke patut, reti nya benda ke dipinta orang nya enda diambi orang abis. Sekeda dipulaika orang ngagai iya, kena ngaul iya mengkang diri sebilik.

Pemesai Adat Tebalu
Pemesai Adat Tebalu enda sebaka. Enti orang ke mati nya, orang tau serang, tau pandang, pemesai adat tebalu iya 16 igi jabir. Enti iya tau kayau, tau mulau, tebalu iya 15 igi jabir.

Enti iya manuk sabung, manuk pukung lebuh orang ke ngayau kelia, tebalu iya 14 igi jabir.

Enti orang nya manuk tansang, manuk gelanggang, tang iya nadai dengah, tebalu iya 13 igi jabir.

Udah nya tebalu orang bukai nitih ka gaia pendiau enggau pengawa iya diau di menua, lalu nitih ka penuai umur. Tang naka pengemit tebalu lelaki, iya nya sigi Panding.

Tebalu Mansau

Nyadi reti Tebalu Mansau, orang ke balu nya diambi tebalu lebuh maia iya merantu laki tauka bini ke udah nadai. Nya alai maia orang ngupas orang ke ngena Tebalu Mansau nya, kejang orang deka nganjung Buluh, pagi udah nyadi Gawai Antu.

Nyadi pasal orang ke diambi Tebalu Mata nya tadi, taja iya udah kena kupas, tang nya ukai ngasuh iya enda tau mela orang ke udah mati nya enggau papan enggau rugan.

Tebalu Indu
Tebalu orang ke indu mega sama jalai enggau tebalu orang ke lelaki. Reti nya, enti orang nya indu takar, indu gar, tebalu iya besai ari enggi indu bukai. Nangkan ka nya tebalu indu ke tau muntang, tau nengkebang (orang ke nemu nenun). Udah nya ditangkan ka tebalu indu asi, indu ai (reti nya indu ke empu bilik, empu ruai ke selalu endur orang begelumu, endur orang begempuru).

Udah nya baru ditangkan ka tebalu indu paku, indu tebu, indu temuai, indu lawai (reti nya indu ke teleba alai orang nemuai, teleba alai orang datai).

ngandung di betis.__lelaki ke nama diri ngagai indu.

nganjung paung empa jani__Berani ngelaban tajapan nemu diri alah.  Cunto: YB nya nganjung paung empa jani bedri ka sekali tu laban iya nadai agi isu ka dibantaika ngagai rayat mayuh.

ngansarka kaki__bejoget, betanda maya rami

nganti ari__Nganti pekara ka ditemu nyadi, udah diputuska nyadi

nganti sungai enda beulu__Nganti pekara ka ditemu enda nyadi

ngarap ke kijang dalam babas__Ngarapka pekara ka enda temu nyadi

ngatika diri__ individu tauka grup orang ka bebas, nadai bekaul enggau sapa-sapa

ngayahka ari__Beleman lelaki enggau indu, belaki bini tauka butang betumbang

ngayap__Pengawa lelaki ti agi rumpas nguang indu dara lebuh malam hari enggau pengarap deka madu pengerindu. Pengawa tu dikereja enggau pengabis basa. Bebasaka bilik penaik indu, sida sebilik tang lebih agi indu ti empu tubuh.

ngelalau __Pengawa ngelalau tu dikereja udah tembu ngerandang jalai. Tuai Gawai tauka pungka lelaki ti dikarapka ba rumah nya deka berayah niti rumah ‘ngelalau’. Ngelalau reti nya nirika lalau (sechara imageri) kena nyaga bala lemambang ngambika sida nadai kena penusah lebuh nimang.

ngelambai__Ngepaika jari

ngelasi menua__Ngenselan menua ketegal udah  ngena babi/piring

ngeleda__ tedani ari luput

ngelembung __Pengawa seraban lemambang ti nandu leka main ti udah disadaka tuai lemambang tauka pematak jalai. Penyampau sida ti ngelembung tu tau tiga ngagai tujuh iku orang.

ngeliur buntak__1. Bedarah mimit, laban telih ka mit semina ngetas kulit. 2. Ai arak/tuak kelalu mimit semina ngasuh tetenguk ngapa, tauka semina enda ngasuh puni

ngeludah ke langit, kena mua diri empu__kena pangka jaku diri empu.

ngelumpang asi __Pengawa nyendiaka asi pulut nyadi beram tuak. Lebuh tu gendang rayah dipangkung tiga renggat. Asi pulut dichampur enggau ragi lalu disimpan dalam tajau; sekurang-kurang iya dua minggu nya baru beram nya mansau.

ngemataka gaya ari__Opis Pengemata Gaya Ari~ Jabatan Kaji Cuaca

ngempas (nuntung)__Klimaks ba leka main kena nandaka leka main nya udah sangkai.

ngemulu antu__Jadi tauka beleman enggau balu ka baru mati laki/bini lalu apin diambi tebalu

ngeragai, meragai __Rumah semina langkar udah tang lalu enda diatap. Ka pengarap lama ragai tu mali, tau nyadi antu gerasi lalu tau ngasuh rumah angat

ngerandang __1. Pengawa orang ke dulu nentuka jalai ti patut di tengah. 2.  Tuai lemambang ti matak raban iya mantaika leka main.

ngerandang jalai __ i. Berayah niti ruai tiga kali besundang. Pengawa tu dikereja kena ngupas jalai ngambika semengat bala lelambang ti deka nimang nadai utai ngachau.

ngeraran – Raran nya endur ngelulun tauka mansuh asi pulut. Lebuh ngereja pengawa tu tuai gawai miauka manuk niti ruai kena nesau sida serumah pengawa ngaga raran berengkah. Raran digaga muak ke ulu rumah panjai. Maya ngaga raran gendang rayah dipangkung tiga renggat.

ngerintai tuai__ Siti ari renggat pengap ti dikereja lemambang lebuh maya gawai. Ba pengap sida ngerintai Tuai Laut, Tuai Dayak, Tuai Antu enggau Tuai Gelong. Ba pengap sida lemambang nyebut tauka nusun pengelandik tiap-tiap iku tuai

NGERINTAI TUAI– Ba pengawa Gawai Sakit orang ka sakit diiring lemambang ke ruai, belalau belacu panjai dua depa. Datai di ruai, iya lalu tama ke dalam meligai. Udah nya Lemambang lalu nyampi. Sampi iya munyi ke udah dirintai ba pun tadi. Tembu nya Lemambang mengap ngerintai tuai munyi tu:

Nya baru terai-terai betenchang ratai,
Nyaduhka tubuh ngerintai tuai.

Aku ngangkatka kita
Ke lama udah tetumpat,
Tinggang urat sebangki api.
Aku nyungkangka kita
Ke lama udah tumbang,
Tinggang batang tebelian wi.

Kangauka Sera Gindah,
Orang ka tau ngaga tanah,
Mesai buah embawang lanja.
Kangauka Sera Gindi,
Orang ka tau ngaga ai,
Ka bepati enda sabaka nanga.
Kangauka Chabu ari ujung Tanjung Datu,
Tikam temuku tali tekang,
Keba alai Chabu nguluka orang
Nyerang Kantu Batang Empanang.
Kangauka Dami,
Ka datai ari Karang Batu Api,
Ka menjadi rendang-rendang.

Nya baru nyapa Lau Moa,
Orang ke berumpang nanga arung Skrang.
Kangau ka tuai benama Mawar,
Ke bejulok Teladuk Luar,
Kechit-kechit nyumpit ke langit,
Ngilah lilit entilang remang.
Lalu kangauka Ambau,
Datai ari Rantau Tabau,
Peling lanting Tawang bedagang.

Nya baru tebang salumbar lumpak lejar,
Nyadoh ka tuboh ngerintai tuai Layar.
Lalu separ ka Gelagar Tuai Layar,
Mungkal senggal kapar batang.
Ni nuan Niun Ke datai ari pulau
Ajau Mali terumpang,
Ke bejuluk Pumpun Temiang Ngerang.

Nya baru tebang bu menalu nusu,
Nyadoh ka tuboh ngerintai Tuai Paku.
Kangau ka kitai Nyawai,
Mungkal sungai Bangkit Nyawang,
Enggau Temegoh betubuh mayuh,
Tiga puluh ngaum pengurang.
Kangau ka Entingi
Datai ari Saban Tinggi,
Diau kadiri nadai nenjang.
Kangau ka kitai Entigu,
Datai ari ulu Paku Remawang.

Nya baru tebang libas di rapi babas,
Nyadoh ka tuboh ngerintai Tuai Rimbas.
Kangau ka Padang Laki Suyah,
Parai rebah rnati tetumpah,
Ditaban ka dungan ikan tapah,
Bejanggut mirah ka jadam mau gempanang.
Kangau ka Kanyong
Datai ari Tuchong Legong,
Peninggal ma basung puang.

Nya baru tebang kempan berangan ujan,
Nyaduhka tubuh ngerintai Tuai Krian.
Kangau ka Seguat datai ari tuchong
Langgung Tengalat,
Perepat ruap bunga pasang.
Kangau ka Tangai,
Ke dulu mungkal tatai
Langgong Tebujang.

Nya baru entun ka Senaun tuai Rajang,
Serabungkuk bejari ketuk,
Penebok tiang tembang.

Nya naka tuai Dayak asuh aku nengua
Nurun ngabang,
Nya naka gelai orang ketuai,
Diasuh aku betandai nurun masang.

Ngerintai tuai Laut.
Benyut-benyut mambung di Laut,
Nyaduhka tubuh ngerintai Tuai Laut,
Ka disebut nama Abang.

Patinggi Datu Intai,
Pen udah ga nuntong datai ditu,
Udah enggau kitai besarok dudok berimbai,
Datai ari gilik tasik besai ledong lelinang.
Nya alai ambi ka kitai kandi baku Brunai,
Dibelah ka kitai belabah pinang tuai,
Dia iya nusoi rita diri empu ka kelia,
Leboh iya ke diuji Bah Duli,
Diasoh iya ngusai ka beras sabelansai,
Dikusai ka pagi peda lemai tak kepai-kepai,
Nyadi kesulai bujang kebembang.

Nya alai Patinggi Datu Merdan,
Pen udah ga nuntong datai ditu,
Ke lalu dikembai ka kitai
Tikai janit anyam,
Dipangkang ka kitai
Pengedang baku Beketan,
Dibelah ka kitai buah pinang kajekan.
Dia iya nusi penyidi diri,
Leboh iya ka diuji Bah Duli,
Diasoh iya nyuluk bulan,
Ngena enteran bebalang tunsang.

Ngerintai tuai orang Panggau enggau orang Gelong.
Nya baru ritu-ritu mumban di batu,
Nyadoh ka tuboh ngerintai Tuai Antu.

Ni nuan Gila Gundi Sepit Api,
Ke bejari rangang-rangang,
Nya tuai orang ke nadai dulu lesi,
Alah di kaki lembang muang.
Nya ga berada apai nuan Keling Aji,
Ke berani tau serang.

Nurun ka Petara Manang ari Langit.
Mesit-mesit ujan ari langit,
Silup enggau daun kumpang belembang.
Nyadoh kitai betubuh nurun ka Petara Bukit,
Tangkup langit entilang remang.

Lalu ninga Petara Sada Manang Jarah,
Ari menyaong tuchung gunung Ubah,
Tampong titi gunung Berapi,
Tampong tatai gunung Panjai,
Lemai rimai pagi richah.
Punggang ari setak
Wan saginu antu mangah,
Belabong dilah bejuntah rang.

Lalu ninga Petara Sada Manang Jelapi,
Ari menyaong tuchong gunong cherai,
Kena kelingi ai tebang Dagang,
Leboh tandang iya ke ngambi Kumang,
Di puchok batu peredah patah beliung,
Pumpong iya bulih sabuah barung Rajang.
Peda nuan penyelai batu siti mipau senayau,
Jamban Kumang mandi ka tasik ledong linang.

Lalu ninga Manang Ini Tali Liung,
Ninga tutok tepong taung-taung,
Munyi ke ngentong lesong bambang belubang.
Ninga lidih piring rendai nyamai,
Munyi api makai ke nyerarai ujong petebang.

Lalu nuntong di ai bala Ini Tali Liong,
Tak enda mandi nyepoh layang,
Nuntong di lubuk bala Ini Tali Liong,
Ke enda jempok nipok belakang.
Tak lalu datai bala Ini Tali Liong,
Jegak-jegak munyi manok bagak,
Ke teratak ngenjun gelanggang.
Tak jelas-jelas bala Ini Tali Liong,
Baka ukoi pas betu peransang.
Lalu betigungka patung nyurung,
Enggau Endu Dara Lulung Adi Tutung,
Tuai orang di Gelong Batu Benang.
Lalu berimbai enggau Endu Dara Jawai,
Adi Ngelai tuai orang
Di Meligai Pungga Pungkang.
Lalu bejako Endu Dara Lulong,
Enti betawai sapa kitai ditu pandai,
Nantai ka burai pelangka gitang?
Enti ngenjun bangun sapa kitai ditu
Tau Apai Dom,
Betiangka irun benda belubang?

Betimba baru aku tau ka Ini Tali Liung
Ngeruga ruang!
Belian bejereki kandung baru aku tau,
Ko Ini Tali Liung,
Baru kelala orang!

ngeruk__Ngeruk mata enggau untak antu pala ka baru diulih.

ngetas pintu__Siti ari renggat pengawa Gawai Dayak

ngetup sima__Enggau bebendar

ngikak diri__Ngelelak diri ngapa, bebendar ngereja pengawa tang nadai ga mai penguntung tauka bebendar ka nguntik indu dara/bujang tang orang enda kiruh/enggai

nibak penemu__Nimbal penemu orang enggau enda belebas

nikika bangkai__Nikika bangkai orang ka udah mati niti rumah lalu digenselan ngena babi.

nimang __ Ngangauka leka main ngena serengut nyawa. Lebuh nimang seraban lelambang deka mantaika timang sida lalu bejalai besundang niti ruai. Ba sekeda bansa timang bisi mega awak endur sida duduk nunga orang ti empu gawai. Ambika chunto, lebuh bedenjang (denjang indu tauka denjang lelaki).

nimang pantar __Nimang pantar tu dikereja ba malam sebedau gawai nyadi. Lebuh tu, lelambang deka nimang ruai/ balai ngambika nadai pulaika penanggul tauka penusah lebuh gawai nyadi.

ningkuh__1.  Ngambi bandir kayu (tapang tauka mengeris) kena ngaga pangka tauka kena ngaga utai bukai. 2. Nengkuk

nipas__Rapas, enda datai.  Nipas belanja-Enda tentu cukup duit.

nubai sungai enggau lia, nebang tapang enggau lungga, nimba perau enggau tapa, nanjak wung enggau penimba.__Ngereja pengawa enda enggau cara ka patu, dini ka mujur?

nujah menua /ngudi menua__Ngereja penyalah baka jadi mali tau pengawa bukai ka ngelanggar adat lalu tau ngasuh orang di menua nya bulih penusah.

nukangka rang__Bejaku inggar

nulang__Nyimpan tulang orang ka lama udah parai dalam tajau.

nungking__Tumbuh ari tisi, nyangking ari tisi

nungku__1.  Nikau ngena batu/kayu.  2.  Ngindik padi

nungkun__Menyadika api/kelita.  Nungkun api tiga lemai beturut-turut udah nganjung antu.

nuntungka kandung__Indu mansutka sapa orang ka enggau iya beleman ngasuh iya ngandung

Nyabak nerengka__ Jurai pasal reti leka jaku, rambai jaku tauka teks ti kudus, spiritual sereta mistik. Cunto: Batang Mandai. Dalam leka sabak Batang Mandai nya menua sebayan. Menua tu chukup manah sereta kudus alai pemulai semengat orang ti udah parai. Batang Mandai (Ngerara Menua Sebayan) Peda nuan pemanah gilik tasik nyerupa, Peda nuan pemanah pengkalan.

nyabung nerubuk__nyabung manuk belalai, nadai belisin

nyadap__ Ngulihka tuak ari pun apung tauka ijuk

nyaing muting geraji, tajam nyemilu tisi __Berani ati

nyakap__Ngemai orang belaya

nyamai pantuk beluai ari ditelan sawa __Enti kita bisi ngereja penyalah manah agi kitai ngaku salah serta minta ampun ari kitai ditinggang hukum tauka adat.

nyambut orang nasak __ Nyambut penatai Pugu Berani ti dipaduka megai piring. Pugu Berani ditanya sekalika iya bisi ninga burung jai lebuh serantau jalai iya mansang ngabang.

nyaru __1.  Pengawa mali diri nyadi orang bukai. (Chunto: Keling mali diri nyadi Engkeratung). 2. Maya ikan ngaban tauka ngempaska kamai mansutka telu.

nyau munyi semalau ka dichabut bulu__Ricah rami,

nyau nadai runding  agi__Abis penemu, nadai idea

nyawa-nyawa ikan__nyau ka mati, lemas

nyelai__1.  Bebida ari ka patut.  2.  Nyimpung buah ranyai maya berayah meling ranyai

nyeradak __ Ngelanggak ai irup tauka tuak. (suah dikereja lebuh ngirup ai pengayu)

nyerumba__Sereta, beserebak, sama. Datai nyerumba ambun lemai

nyida__Mari, ringat, engkasak

nyilu isi__tabin, sakit, renga

nyumba__Ngelabuh

nyurungka patung, nyurukka patuk__Minta ampun ketegal udah salah.

P

padam seput__mati

Padi Patah tauka Padi Paut__ Pun padi ditancang dalam siti gerempung sereta lali disampika.

Padi Pun__Padi ka endang mayuh  agi ditanam ari padi ka bukai kenyau ari suba-suba

padung __ 2.      Peninduk orang lelaki ti digaga ari atas panggau. 2.     Tempat alai jelu enggau ular diau.

pagar api __Kereban ti didirika manang di ruai sebedau iya belian.

pajuh __Ngiding tauka ngerujak. Sebansa ari jaku sakarsme/ jaku kasar.

pala agong__Duit.  Cunto:  “Sida ka indu ngumbaka diri enggai ditundi, enti aku dah mantaika pala agong berebut sida iya” Ka Aki Mit bungah enggau sida ka indu di dapur.

pala asai ka mesai sintung__Kelalu takut.

palan __Endur/alai, pengkalan.

pali __Nama petara Iban kelia. Chunto: Aya Kumpang Pali- iya suah nulung orang ti tusah.

pampat (gendang pampat)__ Sebengkah tabuh ti semina ngena ketebung. Lebuh gendang pampat ditabuh dia Orang Panggau deka nurun ngabang. Gendang Pampat tu sama kategori enggau Gendang Rayah lalu semina tau dikereja enti bisi piring diayanka. (ketebung ti dikena datai ngagai tujuh igi, ditempap besaut-saut)

pamping __1. Jaku kaling sebut enggau piring.         2. Paung tauka tambak.

pana __Pemakai ke ditaga ngagai orang ke nanggam ulit.

panah__Dipadu tauka diasuh. Empanah__senjata kena manah

panca__Bepanca -Belaban bepulas jari

pancar__Sumbung, cangka jaku/penemu

pancit__Lelak, bol tauka tayar lenyau angin

pancung__Perengka kena neritikka ai getah ngagai cuban/mangkuk

pandai di pechunggai tunjuk jari__Bisi pengelandik ngereja pengawa

pandak mulut engkarasak, panjai mulut kitai__Patuk burung engkerasak amai iya panjai tang enda nemu ngenataika berita/gosip bebanding enggau mulut mensia ka jampat nyampaika berita ka sebubu ngapa.

pandak runding__Mabu fikir, Enda berunding enggau panjai

pandang bangkai = kepit bangkai

pang kelipang__Sebengkah ari leka main anak mit.

panggul__1.  Rampa babas ka ditebas maya manggul.  1.  Kereban piring kena minta jereki sebedau ngepunka pengawa bumai ba tanah temuda (NCR) ti ditaga alai bumai.

pangka jaku orang__Suah kena sebut orang ketegal udah bepenyalah, ambi ka sema orang

panjap__Adat bebunuh babi di kaki tangga dikena nyambut penatai pengabang ka dipebasa.

panjar__Ngambi rega dulu sebedau barang nya diulih

panjuk__Trap

pansa arung__Kena pansa jalai raja berani/Orang Panggau.

pansa utai ka di langit__Kena pansa anak raja/ burung geruna

pansa utai__Kena pansa semengat antu ka jai

pantak ngelambai__1.  Indu pantak nadai temu penatai lalu nyengat.  2.  Orang/temuai datai enda disadang datai enda lama lalu pulai.

pantang __i. Pengawa ti enda tau dikereja/penti. ii. Jaku terus terang. iii. Ngelantak paku. iv. Ukir ba tubuh.

pantar penyurai__Ruang penuduk temuai ba ruai.

panti__Jalai ka digaga betanga-tangga ngena semin tauka kayu

pantis __ i.  Jaku kaling sebut enggau tiris, ii. Sama reti enggau suku juru. Iii. Pesuk

pantu Mali__Pantu enda tau ditebang, diupa

pantun__ Sebengkah ari leka main ti dikena bebuti, meransang tauka merindang pengabang tauka pangan diri lebuh maya bisi pengerami.

papa__Nama antu gerasi. ii. Ruang bilik ti nadai orang nampung ketegal nadai purih tauka ketegal orang ti nampung biliknya senika pendiau tingujungka biliknya abis reta tengkira.

para __ Endur nyalai tauka endur engkah kayu api atas dapur kayu.

paradoks __Gaya jaku ti belaban reti enggau fakta ti nyata. Paradoks tau mega dikumbai pekara ti ngembuan pengamat. Chunto: i. Rumah nya besai tang nadai orang nguan. ii. Dara nya bajik sereta ngembuan pemandai tang tak baka pulau pantak pulau engkerawai.

parung__Lebak

patah ati__Putus pengarap, badu agi ngarap

patah tai__Tuat lada ka patah baka ka dikerat

pati nyawa__Ganti rugi dibayar ngagai tiris pantis orang ka udah mati dibunuh ketegal saru tauka sengaja.

payung pumah__Kandang endur ngelingi rumah panjai

pebayu __ Ambai tauka sulu ati.

pechal __Pichit ngena gerempung ujung tunjuk jari

pedang__ Sebansa senyata tajam. Bekabih enggau ilang tauka nyabur tang iya panjai agi.Sebengkah ari bansa duku.

pedara __i. Piring. ii. Palan alai berapi maya nganjung antu.

pedera __Ngelu pala ketegal ditanya antu sebayan.

pedua badak__Pedua badak. Mit kelikit, besai kelikai__Bebagi utai ka ulih nitihka pemesai tubuh.

pegari __i. Jaku adjektif madahka mata panas ti manchar tauka bulan kembung pegari.  ii. Madahka orang ti tampak rita jelai nama.

pejal/mejal__1. Minta enggau cara kasar/ngugut.  2. Ngasuh orang ngaku penyalah diri enggau cara kasar

pejalai sari__Penyauh kira pejalai sari

pejuh , tepejuh __ Tesat tauka pejalai ti kelalu jauh.

pekit mandangka gumpal isi__Pertandingan Bina Badan

pekuh/mekuh/merekuh__Masung

pelandai ara __ Sebengkah ari leka main ti dikena bebuti lebuh maya bisi pengerami.

pelandai karung__Sebengkah ari leka main ti bekarung kena ngenang sesebengkah pengawa. Chunto:

pelasi menua__Piring kena nasih, ngenselan tauka nyemah menua ngambika semengat antu jelu enda ngacau/ngeruga pendiau

pelepa__ i.    Pesindang tauka tanda ti dipelepakaka ba mua pintu ke tanda ba bilik nya orang udah belian. ii.   Kelai dikena nanda indu dara ti udah ditunang orang. Orang indu dipelepa ngena tinchin emas tauka barang berega bukai. iii. Buah mega tau dipelepa ke tanda iya bisi orang empu.

pelian __ Leka main manang kena ngubat orang ti sakit. Chunto: Raja Petara bela ngemata

pemai pnak__ Lanting mata duit, tanah tauka pemisi bukai ka diberi ngagai anak ka enda sebilik agi.

pemali__ Ukum tauka pemedis ketegal udah ngereja pemali

pemalu__Pekara ka ngemai penyai ketegal udah malu

pemangka gandong perau__ Endor ngelepas ka penyalah. Kasih meh tudah Apai Sahibnya, baka pemangka gandong perau. Semua penyalah diserah ngagai iya magang tajapan ukai penyalah iya..

pemati kitai mensia enda baka pemati matahari __mati malam, idup siang, lalu pia mega pemati kita mensia enda baka pemati bulan – mati siang, idup malam.

penaik __ i. Nerangka pemesai buka bilik/langkau/rumah. ii.             Jaku bekaling sebut enggau bilik (bilik penaik)

penatai pemisi__Lubang belanja, penatai ekonomi

penca__Silat, kuntau

pendai __ Palan ba tebing sungai endur orang mandi.

pendam __ Palan endur numbak ka orang ti udah mati.

penempa __ i. Jaku dikena nanya sekalika anak ti ada nya indu tauka lelaki. ii. Tukang kambuh.

penemu buga tuai kelia__Penemu lama/ Penemu dalam

penemu tengah hari__Enda ngarika tauka nanahka orang sepiak-sepiak

pengabang __ Orang ti diambi ngabang maya gawai.

pengaruh __ Utai jai tauka rachun ti tau nganu orang.

pengayu: (ai pengayu) __Pemanjai umur orang. Ai tuak ti diseradakka maya Gawai Dayak dikena ngenataika niat enggau peminta ngagai Petara ngambika gayu, guru, gerai nyamai sereta lantang senang.

pengedang – Sebengkah tunggu tauka ukum.

pengeraja asal__Baka minyak, gas, kayu balak enggau bijih timah

pengering semengat__Besi

pengkuan __ Anak ti pengabis biak, anak bunsu.

penguang __ i. Orang ke datai mantu lebuh maya kitai bisi pengawa dikereja/penusah. ii. Pengabang ti datai ukai ari padah.

penungkam __ Sebansa pengaruh ti tau nganu nyawa.

penyandih __ Adat ti disuaka ari sepiak indu ngagai sepiak lelaki lebuh rami melah pinang.

penyanding penemu__Orang tauka bup ka nyadi pun penatai penemu/runding

perabeni __ angin / gas ka pansut ari dalam ai enti kitai ngindik rebuh

perabubuk __ Sintak kangau nyawa orang ti ngepunka renung tauka pengap.

perais__hadiah

perantu __ Adat asal Iban kena ngintu semengat orang ti udah mati.

perejuk suar__Lompat bergalah

perenama __ Jaku adjektif kena madahka bulan kembung nyentuk.

perenching __ Jaku adjektif nerangka utai ti dipeda tampak leliau.

perapasan__Reta tengkira ka dirampas ari munsuh  maya ngayau

Perintah Besai__Kerajaan Persekutuan

Peruji (emperuji ambai ati, empraja ayam mata) __Ambai tauka sulu ati.

pesingan __Jari.

petang tegayam__Petang enda peda jarum ngacuk mata

Petara __Tuhan ti dikarap sereta disembah kitai Iban dulu kelia.

peti__Trap

pidin__sirip ikan

pimpin (burung pimpin) __ Burung ke ngelimpas mua ti datai ari kanan jalai meraka ke kiba (burung pimpin baka ular bisa, jelu, tauka burung bisa)

pincat__Kejingka

pincin__Badu gawa laban umur nyau manggai ba maya ka badu (58 taun)

pindah tikai pua__Gamal anak ka nyemaka gamal apai indai iya empu

pintu tanah__Pintu antara dunya enggau menua sebayan

piring __Tengkira tauka perengka ti dikena ngading peminta ngagai Petara.

Pos Opis__Pejabat Pos

pu alu __ Sebengkah ari leka main anak mit.

pucau __i.      Pengeringat. ii.     Leka sampi ti dikena minta ngagai ’kuasa roh’ ngambika orang ti sakit tau gerai tauka peminta iya ulih diberi.

pudas __Pengawa mela sereta ngintu burung ti dijangka manah udah lepas nunu umai tauka burung nyadi ba rumah. (suah nyadi lebuh maya ngebak enggau nugal).

pugai __Jayau

pugu berani __Raja/bujang berani ba pelilih menua siti-siti

pukang__Jelu ka mit agi ari tupai, bejelangkit ba pucuk kayu

pukung penyai __Dibalut pengamah tauka penyai ketegal ulah diri empu.

pukung__Kena balut

pulai puku__Nadai untung nadai rugi

pulut betelaga __ Nanam padi pulut ba tengah-tengah umai padi amat. Pengawa tu mali lalu tau nganu nyawa enti dikereja.

pun bilik__ Bilik asal

punas__nadai anak/ nadai peturun.  Bilik nadai orang nampung

punggang __1.      Muak/ ngalih ke sepiak. 2.     Puting setak rumah panjai.

pungka laki__Lelaki ka dikarapka ngereja pengawa ba rumah sebuah-sebuah

pungkang __ Suntuk tauka lapar laban nadai pemakai.

puni __ Penusah ti nyadi ba orang ketegal ti enda nachuk tauka negu pemakai lebuh orang mai makai.

puni jaku __ Udah kelanjur nyanggup.

puni rapas __ Ampir bulih penusah ketegal ti bisi buya puni

puntan baka menasan jalai jelu, rumbau baka buah merunjau ulu__Semaya balang

puyang jagang __Pesaka lama

Pengaya Jaku Iban 3

C – M

Cang Celawang__Apai Keling

cawit__Jari kiba lancat agi ngereja pengawa baka nulis, bemain enggau gawa bukai

cayur-cayur__Enda cergas, baka ka ka rebah dipuputka ribut

chai juai – Sebengkah ari main asal anak mit dikena sida merindang diri lebuh maya bebakih. Tiap iku nembiak ti ngambi bagi ngengkahka tunjuk antu besenutuk ujung enggau enggi pangan diri. Tuai main lalu nyebut leka main tu sambil negu tunjuk jari siku-siku. Sapa empu tunjuk ti ditegu iya kepenudi nya deka pampam. Reti leka jaku pampam nya ningkapka diri ba tikai enggau mata pejam. Lebuh tu orang bukai teruan. Iya ngangau kena nentuka bala udah terenah teruan. Udah orang bukai nadai nyaut agi iya berengkah ngiga endur sida teruan. Sapa dulu temu, nya mih nganti iya pampam. Main tu nadai tatak pengelama tang bepanggai ba pengerindu sida. Chunto: Chai juai belabung binjai, Pancha ruga gendang nyala, Ai sudik benung mantik, Tanam rian buluh bala, Tibak adung kelambung duku, Indai Migang Indai Migu, Din siku ditu dua.

cenaga__Pengawa mela tauka ngintu rumah, tanah enggau ti bukai ari pengamah tauka penyai. Chunto: Nyenaga Tanah (taba alai berumah). Bechuanka atau babi kena ngabas taba endur deka berumah, enti atau babi jai dia tanah nya enda tau alai berumah laban endur nya angat tauka berantu.

cerida__Enda kur tauka enda siru ngintu pendiau, ngimpun jaku tauka perengka diri empu.

cerita – Bansa karya ti betukuhka leka main enggau prosa.

cerita antu – Karya ti ngayanka pengawa antu kena mekuh pengelikun ulah mensia baka cherita Antu Raya, Antu Kamba enggau Antu Kelansat.

cerita asal – Karya ke nerangka pun penatai tauka penyadi utai ti bekaul enggau pengidup mensia, jelu enggau tempat baka cherita asal, Padi Ribai ditulis A. Alli Majang.

cerita jelu – Karya ti ngenang ulah jelu ke diberi ulah baka mensia. Cherita tu tau nyadika lalau sereta teladan ti manah baka cherita Jelu Nubai ditulis Micheal Buma.

cerita lama – Cherita ti ditusui ari serak siti ngagai serak siti baka Engkeratong Ayam Raja, ditulis Lionel Frederick Mawar.

cerita nyelai – Karya ti mantaika ulah nyelai, ngenakut sereta ulih ngeruga ati mensia ketegal pengawa ti ngelipak ari jelan selama. Cherita tu nadai ngembuan asal penatai ti bebatang baka cherita Keling .

cerita pandak (cerpan) – Karya ti ditempa kena ngenataika siti-siti mesej tauka pekara ke ngeruga runding sereta bisi ngundan elemen drama. Cerita pandak ti manah sereta ngelugi.Chunto: Rentayan cherita Apai Salui. Cherita Apai Salui tu mayuh bendar rentayan lalu ditusui nitihka pengelandik orang ti becherita. Watak lurus pintar Apai Salui mengkang disebut dalam pemayuh bengkah rentayan cherita ti sama.

cuik__Cit, tikus

cit bekutu, mayau betebu__ Sama reti enggau bisi niki nibung, bisi niki pinang

cuak__Ikak, lelak, leju

D

Dandi__ (bedandi inda-inda) – Main anak mit kena merindang diri empu. Anak mit betayun ba wa sambil nyadaka leka main tu. Chunto: Ka aku nyapit dit, Ruai sebelah kilah nya dit, Takutka Rintik bedama Ala, Bedandi inda-inda dit. Ka aku nyapit dit, Ruai sebelah kilah nya dit, Takutka Gupi anak Kana, Bedandi inda-inda dit.

danjan __ parai, mati tauka lesi.

danji __ janji, semaya tauka sempekat

darah getah __ Purih tauka tiris pantis ti agi nyempil. Ba bansa Iban, kaul ti bansa tu endang meruan dikingat ngena tusut. Nama diangkat nitihka peturun/serak, dikena bansa Iban ngetanka kaul peturun diri.

darah mang __Darah ti ngasuh ati keruh lalu seruran ka bemunsuh.

datai bulan__datai haid

datai jari, datai kaki__mukut / numbuk tauka nyipak orang ka enggau belaya

datai kain__ datai haid

datai kutur__ datai haid

deka ka guni, enggai ka beras__Deka bebini indu janda tang enggai bempu anak iya.

denjang __ Sebansa pengap ti dikereja ba pengujung Gawai Ngemali Umai, Gawai Batu, Gawai Pangkong Tiang etb. Lebuh lemambang bedenjang, iya muji sereta ngajihka orang ti didenjang iya kaya raja, bulih pangkat; iya ke lelaki tampak rita jelai nama, iya ke indu gerai nyamai sereta bulih orang ke menyana enggau ngidupka diri. Bisi dua bengkah denjang; i. Denjang Indu ii. Denjang Lelaki Cunto: (Denjang Indu)

deram __Munyi ti inggar sereta bedauh dalam; baka munyi guntur betinggang/betigung.

derian __ Adat ti diisi lelaki diletak nitihka pinta indu dalam pengawa melah pinang. Dulu menya, derian diisi ngena antu pala, tawak tauka tajau. Pemesai derian endang bepanggai ba status orang nya ba masyarakat. Kemaya hari tu, derian diganti enggau mata duit.

deru/derut__Madahka penginggar munyi. Chunto: Munyi motosikal, kerita tauka inijn sepit

dinding bulu – Pengaruh ti dikembuan kena nyaga diri ari kena empa pengaruh orang bukai.

di Rajang baka Lundu, din baka ditu_Enti endang ngelusu di menua diri, di menua orang pan ngelusu mega.  Cunto: merinsa ngidup ke diri.

diau ba ujung jungkar tebelayar orang__berumah enda betampung enggau orang rumah panjai

diau diri__Nadai mayuh ulah enggau orang, likun pendiau

dinga kangau__Enda tentu jauh, didinga enti dikangau

dinga kukuk manuk__Penyauh kira-kira

dini ari dalam__agi tumu pagi, agi petang sereta apin bisi senawah matahari

dini ari mabu__tumu pagi, udah tekerbak tawas

dini ari__tumu pagi

ditelan mati indai, di lua mati apai_Tusah ka mutuska runding

duku penebas__duku kena nebas, besai agi ari duku tangkin sereta jarang bisi sarung/sarang

duku tangkin__duk ka ditangkin selalu maya  turun begiga tauka nurun gawa

dulu manjung di pala wung__bedau belaban tang dulu madah ke diri udah menang.

dulu ngetup garam__ dulu agi ada, tuai umur

dungai __Sebengkah leka main pemerindang ti selalu dikena bebuti lebuh maya gawai.

dunju__ Langkau arau.

dunya injau__dunya tu

dunya plastik__barang, gamal, jaku tauka pengidup ka palsu/enda tulin, manah dipeda tang nadai kualiti sereta enda tan lama

duruk bubut seduai ruai__ngereja pengawa beduruk enggau pangan diri enda enggau ati ti lurus/enggai ngereja enggau sama bela manah lalu semina sepiak aja bulih penguntung.

dut __Getar tauka dauh pangkung setawak.

E

embap – Nadai penusah tauka penyakit Chunto: Chelap embap: gerai, nadai pemedis tauka penyakit.

empalai – Umai.

empalai kasai – Genteran timang gawai burung ti pemadu tinggi lalu pengabis dudi dikereja.

empegal__limpang ari leka randau orang, lain pekara ka dikerandauka orang, lain utai ka disebut iya

empelah__Nyelepak randau orang

empelias__pengaruh ngambika enda tau kena timbak, pantap tauka tumbuk ngena sangkuh

empeliau arang__jelu empeliau

empelita diri__pendiau tauka ulah ka enda likun sereta tau ngasuh bebadi tauka bulih penyai sereta pemalu

emperaja mata – Ambai. Sulu ati.

emperian__nama kangau dua iku orang ka bebakih, semina seduai aja ngena nama nya.

encawil__Nyiku orang, ka mai belaya

encabuh arung __Gawai nikika pala munsuh ti baru ulih ngayau.

enda makai kaki kulat__duku tauka lungga kelalu tumpul

enda nemu adat__enda nemu atur ka patut dikerja ba senentang siti-siti pengawa

enda nyaut seleka mukut, enda malas seleka beras__Enda nimbal jaku orang

enda peda jarum ngachuk mata__petang

enda semakai__enda beambi ngabang

enda setulang__enda sama pengering

enda tan bulu__alah ngelaban orang taja pan nyau ka sebaka/sama ari segi gamal, pengering, langkar tubuh enggau umur

enda ulih dirika tali basah, enda ulih dudukka mangkuk belah___Penemu ka salah enda ngira baka ni pan deka ngering diri madahka nya betul.

enda ulih timbang__Ukum kelalu besai laban penyalah ka berat

endang maya iya pulai__mati tuai, abis umur

endang sigi pemulai anak mensia__pemati

enggaika Jabah. Jabah ga ka entua__Nya orang tauka pekara ka dikengai, nya ga diguna.

engkabai__ Tibang mit.

engkadah ari__ agi idup, meda dunya, meda ke langit.

engkalan jaku__Jaku ti nadai begantung tauka dipelalaika.

engkatak ratai__Engkatak dalam cerita Simpang Impang ka nunggu Bunsu Ribut

engkecung mandi lemai__orang siku-siku ka semina regas ba siti-siti maya.

engkerabun__Pengaruh ngambi enda ulih dipeda mensia tauka antu

engkiung enda diingkas__beli, palui, tebelenga enda nemu utai ka orang

engkubang __ Pengawa nyerungkai pendam belalai.

ensera – Cerita tempa ti ditusi, dibacha, tauka dikanaka orang.

ensumbar – Gela ke diberi ngagai bujang berani. Chunto: Libau Panggau Dara, Rentap Tanah Rentap Menua.

entali ai__?

entaruh bangkai__Beentaruhka bangkai manuk, kelimpah ari duit.

entaruh bini__Jaku bungah maya belabanka penemu tauka pengering gawa tauka bepekit

entaruh__Duit pasang manug sabung taka judi ka bukai

enteli __ Munyi ti senimbal ba ujung baris tauka genteran leka main.

entelian__ Stanza tauka renggat dalam leka main Iban.

entelian__baris ayat. Chunto: Buah pengerindu seduai iya nyadi buah jaku orang mayuh.

enti bejalai betungkatka adat, Enti tinduk bepanggalka pengingat.__Ngingat ka adat bansa sereta ngingatka sejarah bansa ngambika nyadi teladan dalam pengidup.

G

gajah nusu__langkau tauka rumah ka bisi bilik nyangking ba bilik besai

gajai__ Sebengkah buah anyam tauka tenun.

galai __Sama reti enggau gali.

galui __Melangkan.

gambi __Gamal mua ke betingkat laban kelalu gemu tauka besai.

gancil jari__ Jampat jari ngayah tauka enchuri utai orang.

gancil mulut __Galak bejaku, lanchat betanya tauka besadungka berita .

ganggam__ Besai sereta tegap.

ganja __Leka jaku ke suah dikena ngaga enteli dalam leka main. Chunto: Ganja ai bisa ngasuh mata enggai ngantuk, Ganjai ai nyamai ngasuh gerai enda tinduk.

ganu __ Sebengkah leka main Iban ti dikena bebuti kelebih agi kena nyambut temuai.

gari lilung__gari dijual murah

garis antara menua__sempadan menua

gawai __Pengerami besai dalam daya idup Iban.

gaya __Stail ti dikena pengarang ngemanahka karang.

gaya jaku __ Chara nusun leka jaku ti ngundan elemen estetik.

gelana __Pengidup ti tebunsa ketegal penusah tauka bebadi.

Gelayan ragak riang__orang ka kerah-kerah ngapa, pengering tauka pemandai penumbas iya

geliga __ Jaku tangkan tauka lalau maya bisi pengerami.

Chunto  geliga: Nya alai tu, baka nya ga Punggal,

Tak berasai gaga aku meda bala kita,

Ke betatam mayuh bebala,

Deka niki ngagai penyurai rumah raya,

Enggi kami di gelenggang Batang Telik Reremba tu,

Tang aku tu enggai enda bejaku seleka dua,

Laban udah dipaduka sida ti empu pengawa pun kereja,

Nyebut geliga jaku tangkan.

Nyadi enti kita bisi mai sunti mai teguli,

Anang sekali-kali kita mai iya niki,

Ngagai peretang rumah lelenggi enggi kami ditu,

Uji anjung kita ngagai menyaung tuchung Bukit Garu tinggi,

Endur mayuh jelu engkuli,

Ngambika jelu engkuli tak tejelepi parai teduduk.

Enti kita bisi mai penungkam gayung dalam,

Nya pan enda mih tau dibai niki ngagai peretang Telik  nyapan enggi kami ditu,

Uji anjung kita jauh-jauh ngagai menyaung tuchung Bukit Kayu Malam,

Endur mayuh jelu jugam,

Ngambika bala jelu jugam abis lesi bebadi laya danjan,

Badu nyengkuran ngerumbak sampuk.

Pia mega, enti kita bisi mai emperegam bisu kumpang beduju,

Anang meh kita mai niki ngagai peretang penyarang Telik merundu enggi kami ditu,

Uji anjung kita ngagai ulu langgai Kantu,

Ngambika kayu temesu di ulu langgai Kantu tak punggu mati puchuk.

Baka nya mega, enti kita bisi ngembuan ambar mati ngeli antu gerasi,

Anang sekali-kali kita mai niki ngagai peretang rumah menchegi kami tu,

Uji anjung kita ngagai menyaung tuchung Bukit Seligi,

Kena munuh jani jelu babi,

Ngambika jani jelu babi nadai agi neriang ubi tisi panduk.

Nya alai pemerani, anang sekali-kali ditusi,

Laban iya tau ngasuh bedengki mungkal laya.

Dengah enda tau dipadah,

Laban iya tau muka kubah bungai pemula.

Pengeraja anang dicerita,

Laban kemaya tu pengeraja ukai semina ulih ari tuah.

Gaji pan anang ditusi, laban kemaya tu gaji kada enda ulih ari rasuah.

Nya alai enti pangan diri nadai ruti, anang ngelanyah,

Nyangka Tambi nadai hari begaga ripang.

Enti pangan nadai gula, anang serebana,

Nyangka China nadai daya alah beperang.

Enti pangan nadai asi, anang ngeransi,

Nya ga tanda umai kudi padi banggang.

Enti pangan nadai penganan, anang rawan,

Nyangka Iban kiruh beranyam garung gitang.

gemala __Sebansa batu ke perenching ti bisi kuasa ajih.

genera__telelap enda lama, antara tinduk enggau dani,  kadang-kadang utai ka didinga asaika dalam mimpi tang tau mega bemimpi ka bukai

genselan__Enselan pemali, panggul tauka rumah ngena darah babi tauka manuk

gentilang remang__ miga, langit biru

gerah mata undang __Orang indu ti jinak bendar enggau besulu , tang enti kitai nyau keran deka ka iya, iya lalu beguai nyurut ka diri.

gidan__geram

ikak lelanggak ikan enda ngaban, kudi memuri ari enda hujan__Lelaki /Indu ke bisi ati ka ka ka orang  tang orang nya nadai ibuh ka iya.

Indu Padi__Padi pun

indu takar, indu gar__Indu pandai

injau kara__ Nginjau utai orang tang enda dianjung pulai agi.

J

jadi mali__jadi belaki bini salah serak, baka lelaki ka jadi enggau indu ka kena pangkat  anak tauka uchu

jadi salah serak__jadi mali

Jaku banding – jaku sempama kena manding tauka midaka tauka nyemaka gaya enggau pendiau. Chunto: i. Angkut semut – analogi dikena nyemaka pengawa ti dikereja enggau chara pupuk dataika tembu.

jaku betandu__ Munyi konsonan ti betandu ba siti-siti baris ayat dalam karya. Munyi konsonan nya tau ba pun tauka tengah leka jaku.Cunto:1 betemekup unyi baya butang; 2. asap melap menuhka menua 3. gansai buluh bala Indai Bilai

jaku dalam__penemu dalam

jaku gerah__announcment

jaku karung __Jaku berambai dikena ngemanahka rurun leka jaku ke bebungai sereta besenimbal. Jaku karung nyerangkung semua sempama, jaku kelaung, jaku silup, jaku sema, jaku sebar enggau leka main ti bukai.

jaku kelaung__Kena ngelaung ka nama utai, ngambika siru agi didinga. Jaku ka ngemai reti enggau tuju enda nitih ka reti jaku ka bendar.  Pait- kena ngelaungka padi tauka anak mit ka berat Chunto: Antu pala – Pala munsuh ke udah disalai. Dalam leka main antu pala tu suah disebut ngena nama bukai. Chunto. 1. igi balang. 2. igi rirai balang begumba. 3. leka begumba balang begundai. 4. leka begumba balang bedabung. 5. leka begumba igi ranyai. 6. leka balang berang. 7. leka begumba balang begeman. 8. leka begumba balang bedai 9. leka begumba balang bedagu etb.

jaku ngare __ Jaku ti mudah lalu dikena besehari-hari.

jaku silup __Gaya jaku ti besakal enggau pekara ti disebut. Chunto: 1.  Amat nadai bedilang nadai jangkang mih kami ditu, Tang nyelai bendar, tak tau bisi asap ke menyadi repuk-repuk, Amat nadai ruai nadai balai mih kami ditu, Tang bala temuai bisi ga alai duduk. 2.     Aku tu amat ga dipeda bisi lengan tang pandak jari, Enda ulih enggau kita bepegai di puli tali merunda. Bisi betis tang pandak kaki, Enda berani aku enggau kita beuji-uji niti tali lalau nyemerai.

jaku tangkan__ Peda Geliga, Jaku tagang, jaku lalau, jaku ajar

jaku tebalit__? Dauh kamai anun? Udah makai nuan?

jaku ti betimbal__ Jaku ka betimbal reti ke dikena ba sebaris ayat ngambika empas retorika ulih diasaika. Cunto: Indu lelaki, tuai biak, mit besai endang diambi ngabang magang.

jamah udah japai udai__ngereja pengawa enggau jampat

jampat abas ai__jampat mabuk arak/tuak

jarin__baka pukat, digaga ari rutan, kena ngulihka jelu babas

jawang__Sebengkah leka main Iban dikena bebuti lebuh bisi pengerami. Cunto: (Jawang Puji) Endai tinda, naka pengesal aku dijungkal kandang dada, Nerantangka punggang dabung seleka, Tak enda munyi tungguk dara, Nyabakka perenama la bulan mingkai, Aih…la jawang wai. jenaka – Leman estetik ti ngelugi lalu ngasuh ketawa. jambai – Leka utai ti ditabur sebedau pengabang niki maya gawai antu jamban – Sebengkah ari adat basa ke dikena bansa Iban ngatur orang melaki bebini lebuh pengerami melah pinang ba sekeda endur di menua Sarawak. jejuluk – Gela ke nyeremin ulah, perangai enggau pengawa siku-siku watak dalam asil karya.

jayau – Pugai pengasih ti dikena bujang dara nganta tauka ngulihka pangan diri. Chunto: i. Batu gula – pemanis ngasuh tampak sereta manah dipeda. ii. Batu maram – pemanis ti ngasuh orang tepaut ati enda lama. iii. Batu singut – pemanis ti ngasuh orang tekuing ati beputar runding. jedian – Enda rua.

jelanan__mangkuk/pinggai etb—kena ngambi untung maya bebagi utai

jelangan jua__Enda mutus ati, agi bebagi ati

jelenga udun__nebang kayu pantap betimbal

jelungan – Pengelebu tauka pemuntan ketegal ulah diri ti nakah, jaku ti chabul lebuh pengawa ngasu beburu, nubai mansai ba menua ti agi latung.

jeman __Takah maya. Chunto: i. Kelia tauka menya. ii. Jeman taun 60. jereki – Nasit manah tauka tuah.

Jemuring Gading__Apai Keling

jeritan __ Burung ti nyadi nyerumba maya pengawa ti dikereja berengkah. Ba pengarap Iban burung tu bisa, dia pengawa nya diketu kemaya nya tauka enda dipenyadi. Enti dipajak tau mai pengerusak ngagai orang ti empu pengawa. Iya tau diintu tauka diperurus ngena atur ngintu/ makai burung bisa. Chunto: Peda pimpin enggau raup. jerukan atap – Adat pemeri ngagai anak mit ti bedau tumbuh ngeli ke terubah nemuai tauka tama ngagai bilik orang, kena nyeliahka ari renga-pedera. (Chunto: sesingkap pinggai, chabi, beras etb).

juling ai__Juling mimit

juling empelasi__Silau gamal

juling__Fokus mata ke tisi enda nitihka tunga mua

jurai __Pengawa ti berurus tauka betukarka penemu dikena mutarka siti- siti penekul.

K

ka mekit orang__enggai alah pemisi/penemu/pengelandik ari orang bukai

kair pantuk baka manuk __ ulih sarinya, empa sarinya. Pengidup ti tusah. Miskin

kandang menua__Genturung tauka pelilih menua

kapal pecah, ikan yu ka kenyang __bulih penguntung ari laya urang bukai.

karung antu__Bisi antu ngarung, ngasuh sakit tauka ngasuh kering

katan tubuh__bepuku ngelui ari penyampau duit dka diayanka ba mua mayuh maya bejudi

kayau anak __ Kayau ti dikereja ngena chara nerubuk tauka beripaka munsuh ba sebarang endur enggau maya.

ke alam ai/ ke dalam ai__besemetah dalam ai, kena ngaduka laya

kejar-kejar__Entanjar, ka ngapuska seput

kejung__ Mati

kejur__Mati, bangkai nyau usah ngunjur kering

kelanjur jari, kelanjur kaki__bisi datai kaki jari maya belaya

kelingai__Ukir pantang

kelingkang__alai engkah pring

kembai perut__ketawa bebendar tauka perut masuk angin

kembai tali – ai ka bisi mansang mimit. Bah ti enda kelalu besai

Kemping Padi__Menyadi Keling ka mati lulus

kengar__Uduk/ukui nyeringaika ngeli ka ngigit tauka maya berebutka tulang

kepit bangkai__bilik tengah antara bilik orang sepiak-sepiak ka sama ditinggang pemati

kerapa__Menua bepaya, emperan

keresan tauka tungkal__tunggu, ukum ketegal udah bepenyalah ngelangar pantang tauka adat rumah panjai

kering ati__enda mudah mantul ngereja pengawa

kering butuh lalang__orang ka kering jaku tau gamal iya tang enti belaban amat-amat alah ga laban orang

kering samengat __besi

kerituk pending baya__?

kesulai tandang__orang datai

ketawa ngeraba__dipeda ketawa tang iya ka bendar ngetatka pemedis tauka pemalu diri

kijang nyungkah punggu rebah, kijang manjung punggu pumpung__Apin iya ngaga penyalah, apin ga orang bulih penusah tauka lenyau barang, lalu enti laban iya orang enda kena penusah.

kikir__Rangka, begedi meda penyenang orang bukai

kira iya dinga kangau__enda jauh

kubah__padi tutuk ka apin tenyuh,

kujuk panggang__panggang babi/manuk dikujuk ngena pua kumbu

kujuk__Kain kena nyeraung anak mit tauka barang bukai

Kumang menyarung__Nyaru diri nyadi orang bukai.

kunchit di tisi langit diintu, rusa di tisi tangga enda diemparu__Hal tauka pekara ka jauh tauka mar ka diaduka tang penusah rayat ka ba mua mata enda dikibuhka dalam pengelama lebih 20 taun.

kurung semengat__kebuk, benda, tajau ka diberi ngagai orang ngambika enda liar semengat

kusing__Entawai

kuta pengelalu__ muta ti diaduka ba pala tangga ti dikena nganti bala pengabang maya gawai tikah tauka Gawai Antu

kuta pentik/engkeramba __ Kuta ti diaduka ba tengah laman rumah ti deka ditiki lebuh pengerami nikah.

L

laba __ Jelu ti nyadika burung ti tau mai nasit manah tauka jai.

laba nganjung __ Burung manah. Laba nganjung tu burung nganjung tuah.

laba nyubuk __ Burung jai. Iya nunjukka tanda orang deka datai bepadah sakit tauka mati.

labu banggar__ bula.

labu enda kala bula ka putan, tukul enda kala bula ka tempan__Pekara ka mesti nyadi ari ulah mensia.  Baka encuri, pengujung iya ditangkap, dipecara lalu dijil enti ditemu salah.

laju ari peluru leka senapang, deras ari upas kesulai tandang, lasit ari sumpit rejang pematang__Laju, deras

lakak-lakak, lelakak__Tegali, jari entepa, kaki rakang-rakang

lalau__kayu alai bepegai maya nengah titi tauka tangga

lamba __ Kayu ke agi mit ti benung mansang bebandung enggau kayu ti udah besai tauka bisi kah. Chunto: lamba tebelian

landu __Jampat mantul ngereja pengawa.

langgai__1. Ulu sungai/entigis sungai. 2. Sebansa kayu ti deka sama enggau kayu engkabang. 3 Ujung kemudi perau. 4. Ujung lelanjang. 5. Iku manuk/ burung ti panjai.

langgak__1. Ngirup berumban tauka sekali nuntum. 2. Bukit ti renjan/tebiang/lidih.

langgar __ 1. Ngelaluka penatai pengabang/temuai ngena chara meri ngirup ai bisa, ai tuak tauka ai bukai lebuh maya sida ke bejalai niti rumah. 2. Berengkah nyerang.

langgu __ 1. Antin, engkerabu enggau lukit. 2. Buah ti agi muda.

langkang __ 1. Rangkai ketegal kemarau panjai. 2. Suntuk.

langkau arau__dunju

langkau burung__langkau piring alai nguan tambak burung

langkau pemansuh__langkau alai nganti sebedau nyerang rumah munsuh

langkung __ Orang ti galak diumba/dipuji.

lanjan __ 1. Sakit ti tau ngasuh parai tauka sakit raya.  2  sebengkah gendang ti dikena manang tauka dukun sebedau berengkah belian tauka berubatka orang sakit.

lanji __1. Leka jaku ti suah dikena dalam leka main kena nerangka pemajik gamal enggau pemanah raras tubuh. 2. Kena ngema padi

lansang__enda landik ngereja pengawa

lanting __ Reta pesaka ti diungkupka ngagai orang ti ngibun bilik tauka orang tuai nyadi ke pemai bilik tauka tubuh.

lap __ Perangai mensia ti suah enda sekena.

lasit __Deras tauka laju.

latung__ Menua ti agi kudi.

lawa kerubung, enda berisi__Lawa aja dipeda, tang nadai isi

lawa kerubung__lawa gamal tang nadai isi/ nadai pemandai

laya diri sebilik__ laya antara diri sebilik

layu __Pendiau orang ke tebunsa ketegal alah ayu.

lebu __i. Enda mujur  ii. Munyi ujung genteran leka main dikena ngaga pemanah enteli. Cunto: i. lebu bedaja/asa Enteli genteran leka main ti beujungka munyi a glottal. Nya alai enti sema kita ngasuh aku Nyakang pasang indu bena, Dulu aku madahka diri enda, Laban aku tu ukai penyikar landik bepencha, Kaki enggi aku tu enda tentu tau bekenji suah kejingka, Mata enggi aku tu pen enda tentu ngelala lansik meda, Indah bejalai dih aku tu tak suah gapa-gapa, Nangi endar aku tu enggaika diri tak tejula lalu telentang. ii. lebu nagai Enteli genteran leka main ti beujungka munyi ai. Aku agi ngengkahka batu tanduk gajah Mati tulah tengah jalai, Nya ga karung gemala, Lua naga panggum beluai. Bisi dibai kitai nandang nurun nandai, Bisi dibai kitai ke menua Batang Ai Gegiai, Beri kitai ngagai sida ti gawa main begawai, Ngambika peda sida din ila mua pemesai-mesai, Nyadika ubat pengeraja pemandang ruai, Pemandang tikai, tau ngumbai utai, Ke Pematak barang. iii. lebu nangi/ asa nyeni Enteli genteran leka main ti beujungka munyi I Nya alai tak berasai kesal meh aku ti jungkal kandang ati, Aku ti bediri di tengah bala rami, Patut malam tadi wai menyadi tak bisi nyangkut jai mimpi, Pasuk aku tanchut, peda runggut kena changgut resam ransi, Pasuk aku baju, peda tak enda manah linsu kurang bichu tabak dubi, Pasuk aku jam, peda tak teganggam gerah kunchi, Pasuk aku selapuk, peda tak pesuk kena tebuk bara api, Pasuk aku kasut, peda kasut enggi aku tak merurut setukin gerah tali, Nya meh kebuah aku tak sanggu mansutka jaku ngarika bala kami. iv. lebu ngambat Enteli genteran leka main ti beujungka munyi at. Dinga tak ketawa udu balat, Nerais penapat inat, Sida melanyi bujang sigat, Betatika paji papan disukat, Ninga gumi sida dara mereti ke udah magi diri Ari sida mengandai karung menyimat, Kumbai pugai, batak minyak belabak dara biak, Bujang orang Tengalat ngambu diri datai bejimat, Datai ngundang naka pampang simpang Bulat. v. lebu ngidan Enteli genteran leka main ti beujungka munyi an. Dinga tak ketawa depan-depan, Sesikuk batuk nerakan, Sida melanyi bujang ganggam, Batak belabak minyak jayau jematan, Ninga gumi sida dara mereti ke udah magi diri Ari sida mengandai karung menyimpan, Nya bujang orang Kerian betati keran, Datai nyagam ngumbang tiban Nanga Kumpai. vi. lebu nginak Enteli genteran leka main ti beujungka munyi ak. Kubal saharitu udah ditangkal diambi pak, Kebun ambika chelak, Enggaika kena jaku orang Kubu Mayuh udu banyak serak, Kedengki sungai enda tau ditubai, Parai jelawai ikan tengadak, Kumbai orang beliung lajung Simpak mata sepiak, Dikena mubuk tebelian landak, Ga, iya  kedengki diuding sing atap burakPedis udu mangkang menua Ulu Baleh sepiak, Nyamai agi mangkang menua Ili bebatu lemak. vii. lebu nyangkung Enteli genteran leka main ti beujungka munyi ung. Nya alai perapang pedang bejengkung , tu Unggal, Keba enteran sangkuh agung, Dibai kami ngabang mansang ngindung,  Bejadika nanyi bunga belitung, Ti deka melah pegagah pinang peradung, Ngagai kita di batang gelenggang Pasai matung, Tu ukai duku ngapa duku sepia, tu ga duku Enggi aki kami ke lama udah rimpi dulu pumpung, Enti agi menya endang disadang dikena iya nyerang Batang Kayung. Kena gasan iya mangku luan indu bangkung, Dikena iya berebutka telinsu nyiur nyintung, Tang kenu ku timang sida mengandai tangkai kerubung, Ukai nya telinsu langgu nyiur nyintung Nya ga leka begumba balang beradung, Ke benyawa kaung-kaung Mesanka kerubung tangkai menginang. viii. lebu ngadang Enteli genteran leka main ti beujungka munyi ang. Dia nuan digalika Indai di tikai bebuah bekebirai Baka bungai jelumpang tumbang, Dibumbu enggau kumbu bali tengkebang, Dibamah enggau buah pinang mekang, Disembur enggau chekur pemantuk burung rindang, Dia nuan ditelentangka indai nuan dalam dulang tapang, Lalu diretat enggau ubat seribu sakang, Lalu digagaka pedara lima piring kelingkang, Dinga lalu begigit tawak mit ngilah jerit tatai bintang, Aih, peda lelenggi dih Meni datai ari dalam ai Menyadi Beriak Bujang Sepuchuk Benang, Ada lelanji Kunchi Hari mai sugi ngentudika lepi sanggul lintang, Jejindung Mabong begagung kulit tegung remaung lubang. ix. lebu ngambu Enteli genteran leka main ti beujungka munyi u. Enda aku busung laya pambu, Miauka selanjau ijau manuk kelabu, Ba mua kita ke bekechanguk duduk gempuru, Dikena miau pamping piring padi runtu, Laban aku endang nitihka ajar nampung jaku, Enggi niang aki kitai ke benama Rekaya Chabu, Nya endang orang ke ngemeran ke adat tuai dulu, Nemu endar bejaku, nadai kala saru bekalih tunsang. x. lebu ngining/ lebu empating Enteli genteran leka main ti beujungka munyi ing. Deka nuan diasuh aku Ngambi Sengalai Lai Muking? Enda ninga aku, Pia ku aka Bungai Nuing. Enti di asuh nuan Meling sukung manding, Mutai ditali jingan beempan tubuh ramping, Aku nganjung tatau isah kingking, Ngagai tengah laman Kayau menua Ping Datai din ila aku entiring, Gunting ngempurung aji.

lebuan __ Pengenap tesa ti nerangka pemayuh setawak, lambar pua kumbu enggau tikai.

leka ensabi__pengaruh kena munuh orang

lekat di engkiung__dara biak ka begamal/bajik

lelangan __ Umbak ti nyadi beduduk ari fenomena baka bena tauka pangka ribut.

lelenggi __ Nengkadah tauka malik ke atas.

lelenuk __ Nerangka pemajik.

lelinang __ i. Nerangka ai ti enda rarat. ii. Nerangka gaya ai mata ti begenang sebedau labuh bekeberai.

lelingai__Lelaki ka lesey-lesey ngapa

lelingut __ Gaya pejalai ke leliut enggau kekimut.

lemambang __ Orang ti nemu ngangauka leka main.

Lemandau __ Petara Iban benama Tutong ti pandai ngambuh ke beensumbar Tutong Ulop Demong Bujang Lemandau Gendang, Lemandau Kesindau Lama Bujang.

lembut mumban teruju ai __sama enggau gerah mata undang = baka ti senang diulih, tang enda baka ka disangka.

lempai __ Manggaika jaku tauka minta penemu ngagai orang.

lengayan __Jaku siru dikena nyebut sida ke lelaki.

lengayun __ Jaku siru dikena nyebut sida ke indu.

lepas ari nyawa baya, tama mulut naga__Lepas ari pemedis/penusah, kena ga pemenusah bukai ka berat agi

liar semengat__Kena tinggang penusah tauka ulah ka tau nabanka nyawa.

lidi __ Chara alus tauka siru dikena nyebut lelaki dalam leka main ganu.

linda __ Panchar mata hari ti nyau deka padam.

lindap __ Ayung tauka enda tampak panchar mata panas tauka orang ke dara ti nadai kala dipansa bala bujang.

lintang batang __ Kuta basa ti digagaka ba ruai di tengah rumah maya bisi pengerami nikah.

Lua Limban __ 2. Antu Rua. 2. Nyemaka orang ti tegar makai.

lubang belanja__penatai duit/pemisi

lucuk __ Jaku silup madahka orang ti alah ba siti-siti pengawa tauka orang ke punas.

lui__Enda tentu ka makai, asai ka ka mutah

lukai__Sebansa kayu, ditunu kulit iya ngeluarka bau kena muru antu

lumba lumbi __ ikan lumba-lumba?

lung __ Sebansa indu utai ti bemunyi dalam babas. 2.  Daun lung__kena ngaga sungkui, tauka ngelempis ikan

lupung__Sarang dikena manang nyimpan kereban kena berubat/belian.

lurus baur ginti__Atur ka semina lurus didinga, tang ka bendar nguntung ka sepiak aja.

luya (*ukai kerimpak kaca lawya munyi leka lagu Iban)__ 1. Barang lama. 2. Pendiau indu ke tebunsa ketegal diayah tauka dibasau orang bujang.

luyang __ Pengawa numbak lubang ba tanah.

M

mabu runding__Enda bepikir panjai/beratika pekara enggau dalam

mabuk darah__Keluar darah mayuh laban telih

mabuk enda ditumi, ngabang enda diambi __Nadai tentu tuju ngereja siti-siti pengawa.  Ukai ari asur orang , kiruh bendar tang nadai asil

makai antu=nyengai antu__

makai burung__Ngintu burung jai tauka manah ngena beliau tauka manang

makai di dalam__Berasai dalam ati, pemedis tauka pengerindu disimpan tauka dipelalaika dalam ati enda ditemu orang bukai

makai jamu__Makai ngirup maya pengerami tauka ngintu pemati

makai mimpi__Ngintu mimpi jai ngambika tabar lar

makai pala bangah__Orang ka tak tegenung ngapa lebuh ditanya tauka diasuh ngereja pengawa

makai selamat__ngintu pengaga ati, baka ari pengada

makai suap__rasuah

mali lebu__Enda tau enda bulih

mali rampung__Enda tau enda menang tauka bedengah maya ngayau.

malu-malu tekuyung__Malu-malu tang ati keran amat, malu nka madah.

mandi darah__balat bedarah laban telih.

mang ari kepayang rendam sepagi__Bisa jaku didinga orang

mangkung tiang __Gawai Pangkung Tiang ti didirika dikena ngelai pemindah ngagai rumah baru.

manuk lepas jari bau tai__ Nama orang ka mengkang jai tajapan udah ngisi ukum tauka dilepaska ari penyalah.

manuk tuai__Orang tuai umur tauka manuk indu /sabung tuai ka suah menang disabung

mapa ke rau __Bam bendar, baka ke enda kala makai

mapap__Tak sengapa utai sebut, lain pekara ka diperandauka orang lain ga utai ka disebut.  Lain tanya, lain ga saut

mata engkudu__Orang lelaki/indu ka mayuh orang dikedeka ati, taja pan udah bebini/bepangan.

matahka lengan__Makai

mati enda ulih di kerari, parai enda ulih di ka enggai__Lama laun pan mati meh.

mayuh tai nyumbuh, banyak tai badak __ Tubuh aja ke mayuh, tang enda tetembu ke pengawa ka diasuh.

meayu-ayu __Orang ti sakit lama lalu nadai tentu dikarapka tau pulai gerai. Belayan tubuh orang ti sakit bakatu makin lama makin kusut dataika nyawa ditaban parai

melah pinang __ Pengawa rami bejadika orang belaki bebini.

Menteri Banggar ka Mati__Menteri Muda ka semina nemu bejanji ngapa maya ka bepilih, tang udah nya lalu nadai ati ka nulung rayat

Menteri Dagang Temuai__Menteri Pelancongan

Menteri Lumba enggau Main__Menteri Belia dan Sukan

menyadi perut jani, kaban perut ikan __ urang ke deka bekaban lebuh maya kitai senang aja. Enti udah maya dituntung penusah, nadai iya ibuh agi

meragai__Kayu nyau nadai daun/dara tuai/bujang tuai

merarau__Makai tengah ari

minta manuk__Minta manuk ngagai rumah orang ka diambi ngabang sebedau Gawai Antu

muka kelambi nyaganka kurap __ Mantaika penyai/penyalah/pemalu diri empu

mukut__Numbuk, ninju

mulaika pengingat__Ngenang hal ka lama/udah nyadi

mulaika semengat__Bebiau ketegal udah tinggang penusah ka tau nabanka nyawa

mulung__ 1. Nama bagi sebansa utai tumbuh. 2. Mulung pengawa ngumpul buah.

mulut nyebut, tang patung enda nyaut__Jaku madahka diri ka ngereja pengawa, tang tulang tauka runding nadai ati ka ngereja.  Seminan bejanji ngapa

mungkul tauka   mukul tauka  menukul __ Pengenap tesa kena madahka penyampau tunggu tauka ukum dalam adat Iban

muntis__Pemandai, pengelandik diri tauka pemangah, penelap tauka sikap / habit ka ukai ditampung ari apai indai, aki ini.

muntang__Senang, mudah, jalai semak, jalai muntang

munyi buluh belah__Tak semerak munyi

munyi burung ke makai buah kara__Ingar amat, ragak

munyi ka begawai –Ricah rami

munyi ka turun antu__Balat nyabak, enda ulih diaum

munyi ka di sampu __Gut-gut nganu urang enda nemu badu

munyi punggu ka labuh__Meredup

mutus ati__Enda ulih ditagang agi

mutus berani__Amat berani

mutus rampung__Berani ati

Pengaya Jaku Iban 2

B

babas mali__Tanah mali, enda tau dipumai tauka alai bekebun

bah tunggal__Bah ngenyit laban ujan bangat tang enda lama.

baiya__Gari enggau perengka bukai ka dibai orang ka mati

baka alu enggau lesung__Sama bela begunaka pangan diri

baka amau di atas tuga/tunggul  (nyangka bisi kabih-kabih jaku sempama Melayu)__Enda entap pendiau/enda tetap megai pengawa. Cunto: Menijar SALCRA nya baka amau di atas tuga laban sebarang maya iya tau diganti orang enggau orang bukai udah ka terang-terang kimpinka parti penyakal dalam pengawa bepilih tu kemari.

baka api ka dipanjah ai __Padam tekala nya, badu bejaku.  Cunto: Apai Igat  ka bejaku kerah-kerah ba aum nya lalu ngetu tak baka api ke dipanjah ai meda Indai Igat melut-melut ka mata iya nyenguk ari mua pintu.

baka bala anak impun __Bala anak agi mit ka enggai jauh indai sida.  Cunto:  “Balat ga bala anak Sundun nyau seruran empurit , enggai jauh baka bala anak impun.” Ka Jedun sambil beratika sida Sundun nurun mandi

baka batu tungku__Duduk enda bejaku/enda nimbal randau orang.

baka baya ditegah indu.__Pinta ngenyit. (minta indu ka bini ngenyit, nadai disadang)

baka beliau bedua iku __Nelap amat, mentas sereta enda sayau ka utai.  Cunto: Apai Jatan nayamai enggau begulai laban iya nelap sereta mentas baka beliau bedua iku.

baka buyah ka nabakka diri ke api__Ngiga pemedis kediri empu. Cunto: Sida iya serumah baka buyah ka nabakka diri ke api, deka medis diri empu, berani ka nyukung parti penyakal ka temu enda ulih mai pemansang.

baka Cina ka alah bejudi__Duduk nyerungkung, baka ka tusah ati.

baka Cina melut mata__Enda nemu runding agi.

baka empa beketan pindah__makai semua utai ti dikemisi maya nya. (kelia enggka enggai kiruh bebai ke pemakai pindah kini)

baka empa Iban begawai__Mayuh, sampaika nyau bisi tebasau ngapa, nadai betagang makai, takarka enggai tauka mutah.

baka empelasi mabuk keruh, baka empalekong mabuk ambuh__ Ngetu, tebelengga enda lama.

baka enseluai ka nangkap dak___Bedau abis orang bejako udah di dilampat.

baka idung entara mata, baka dilah entara nyawa__Enda nyukung sapa-sapa. “Aku tu baka idung entara mata, baka dilah entara nyawa enda ngarika sepiak-sepiak endang ngaduka laya kita enggau cara ka betul”. Ka Penghulu Entingi ngagai sida iya serumah.

baka ikan ka ngaban__Beraban bebala mayuh, bejalai besun-sun.

baka ka baru pansut ari babas__Gamal ka enda meruan, buok, mua mata tauka gari ka dikena.

baka ka deka nyuluk bulan__Kelalu besai ati, taja pan nemu utai nya mar diulih.

baka ka dipanjai ai__Utai ulih ka enda meruan.  Nya alai enti madamka api ngena ai, orang ka tuai enda ngasuh tak manjah ai ke api. Pemali iya, enggai ka utai ulih kitai baka ka dipanjai ai.

baka ka enda diajar apai indai__Enda mereti

baka ka engkadah bulan/bintang__Bisi ati deka ka orang tauka pemisi tang enda tulikha, semina buya meda aja.

baka ka mabuk kulat__balat ka ketawa

baka ka meda balak mentua__Tegenung meda utai ka nyadi.  Cuto: Anggat tak tegenung baka ka meda balak mentua meda bala menyadi iya ngangkatka sentubung apai iya, enda nemu nulung.

baka ka meli tekang emas__Barang kelalu mar

baka ka nan bubu pesuk__Sigi enda bulih penguntung.  Cunto: Lama amat kami udah nyukung YB nya, nganti iya ngemai pemansang ke menua  kitai lalu ga bedau, kitai tu baka ka nan bubu pesuk.

baka ka nebang pisang__Nyamai diatur jadi melaki bini, tak mujur nadai betarit-tarit nguai

baka ka ngerumpang para anggus__Berumban ngerja pengawa beguai ka tembu, tambah mega laun belabuh.

baka ka ngisi tibang bumbus__Orang ka enda nemu kenyang/puas makai.

baka ka udah dibinsai menaul__ Gamal ka enda meruan, buok, mua mata tauka gari ka dikena.

baka ka udah ditelan sawa__ Gamal ka enda diaduka, buok, mua mata tauka gari ka dikena.

baka ke nanya laut bira __ Enggai nyaut lebuh ditanya.  Cunto: “Nama utai dikeringatka nuan, tak enda nayut ditanya aku, nyau baka ke nanya laut bira”. Pia ka Apai Alin merak Indai Alin.

baka kelita ka abis gas/ai__ Mati, parai

baka (menteri) kepayang ka ngada ka dilah __ Orang semina ngeluarka jako aja tang iya empu enda ngereja pengawa.

baka kera ringas__ Lesay-lesay ngapa, ngerising ngayanka ngeli maya ditanya tauka maya berandau

baka keranjai manok=baka tulis lutur__Tulis ka ja enda ulih baca.  Cunto: Tulis Lutur Liman nyau baka keranjai manuk enda ulih baca.  “Baka tulis lutur tulis nuan tu, ngelu pala aku maca” Pia ka Pengajar Chabu sambil empalungka bup Uchak.

baka ketup lelabi mati__pengerindu ti enda mudah putus

baka kilat ngelambai petang __Jampat amat ngereja pengawa.  Cunto: Jampat amai Indai Endun berapi/nyumai, baka kilat ngelambai petang, sekejap aja alai iya ngagauka kami makai.

baka Kumang ke nupi ular sawa __ular sawa ditupi kumang ari mit tang nyau besai deka makai iya. Reti nya orang ke enda nemu beterima kasih ngagi orang ke udah nulung serta nupi lalu nyengulaka iya,

baka landak, udah ditemu baga__Ulah enggau pendiau orang siku-siku ulih ditemu ari meda gamal tauka perangai iya

baka lutur ka enda ulih ngubat diri empu__Enda ulih mutarka penusah ka nuntung diri enti enda nanya penemu orang bukai.

baka manang ka enda tau ngama / belian ka diri empu__ Enda ulih mutarka penusah ka nuntung diri enti enda nanya penemu orang bukai.

baka manuk ngerejah taji = baka buyah ka nabakka diri ke api

baka mayau /ukui ka labuh/lenyau anak___ kasak-kasak enda jenuh

baka mayau enggau ukui__Selau belaya, enda tau begulai, enda sepenemu

baka mulung, __Nitihka sepeneka orang. Cunto: Dalam pengawa bepilih ka sekali tu kami serumah baka mulung, enda muai penemu Penghulu tak sebarang ka  iya, dibai iya nyukung kami nyukung, dibai iya nyakal kami nyakal.

baka pendiau bunsu bubut__Kamah, kutur

baka perau ngantaka pengkalan – Sempama urang ke baru belaki bebini, maia ti baru datai di rumah entua, cukup pemanah, cukup rajin ngereja pengawa. Tang nadai lama aja.

baka perau ngumbaka gandung, baka dampa ngumbaka langkau, baka titi ngumbaka lalau__Ulah orang siku-siku ka ngumbaka gamal enggau pendiau iya.

baka pipit ka deka nelan buah embawang__Orang ka kelalu besai ati enda ngipakka pengering tauka pendiau diri. Cunto: Ujang seduai Ajom ka di ulu nya ngumba ka diri ka bediri minta pilih, baka pipit ka deka nelan buah embawang enda nemu diri tak enda kala nyanya diri semenua maya ka bepansa, jauh agi ka mai ngirup kupi.

baka pitak dibuai mata__Orang ke nadai daya agi laban ditinggang penusah.  Cunto:  Kami serumah baka pitak dibuai mata, nadai daya agi udah projek anak manuk ditarit YB.

baka rangkah__Kelalu kurus.

baka sibau rumbau__Pengawa tauka semaya pengerindu ka puntan ngapa, nadai pengujung

baka tapang diwan rembia, baka lubuk diwan baya__Indu/lelaki ka udah bisi pangan/ bisi laki tauka udah bini orang.

baka tekura ke ngirit kerubung __Pengelubah orang siku-siku bejalai.  Cunto: Lubah amat pejalai Indai Entiban, baka tekura ke ngirit kerubung, ni enda nyau lemai baru iya datai.

baka tekura, enggai enda mantupka diri ba bandir__Enda mantul ngapa ngereja pengawa taja pan lubah sereta enda tentu mujur enti pengawa tauka juluk ati nya apin bepengujung.

baka ukui  ka deka beranak__ kasak-kasak enda jenuh

baka ukui ka egkadah linau__Tetengok meda orang makai tauka  kelalu ka ka orang.

baka ular ke udah nyilui __ ular enti baru udah nyilui sigi agi pedis serta nadai pengering. Iya lembut lalu suah bendar ulih diempa jelu bukai dalam babas laban enda ulih ngerari ka diri. Kitai mensia enti disema ka orang baka ular baru udah nyilui reti nya pedis isi, baru gerai sakit serta nadai pengering.

baka ular matak silui __Lubah bendar ngereja pengawa.

baka pajar sumbu lampu kedai__Terang

baka pesedan bulan tumbuh lemai__indu ka bajik

baka petakang bintang berintai __indu bajik

baka pinang dibelah dua__ lelaki sigat jadi enggau indu ka bajik mega.

balang bedai – Antu Pala ti diserayung ngena pua kumbu ‘Punggang Ampang Bali Menyeti’ ba pandung lebuh Gawai Burung.

balang berang__Antu pala

balang__1. Tabung baka selinder. 2. Semaya tauka pengawa (projek) enda nyadi

balu __ udah mati bini tauka laki

band semadi nadai__Grup bala penyanyi enggau pemuzik ari Ranan, Kanowit

banyak tai badak, mayuh tai nyumbuh__ Mayuh lebuh ngereja pengawa tang utai ulih enda ngipak ke pemayuh tubuh.

baru ngangkatka diri bujang__Lelaki beumur 14 – 17 taun

baru ngembul tusu__dara biak, 12-15 taun

baru ngemula__nembiak indu baru ka dara/datai haid

baruh ari__di dunya tu (universal).  Ambai aku ka suba meh pengabids indu bajik, baruh ari tu

batak asur__penemu enda tetap, berubah- ubah

batang enteli – Munyi patah sebut ti disadang berima ba ujung ayat dalam entelian jaku tapis tauka leka main.

batu tungku deh nemu besengki__Nadai mensia enda kala belaya tauka beserkang penemu enggau orang bukai.

baya pandang__Gari orang ka mati ka diayankan ba sapat maya nyengai antu

bayar pengerusak tubuh__Mayar ukum ketegal udah ngemedis orang

beambi ulih__Ngambi untung kediri meda orang ka enda nagang, tauka meda orang ka lemi tauka baruh agi status ari iya.

Bebancak Babi__Bebaik__Bebancak Babi ti suah amai disebut ba mulut tuai-tuai kelia? Bisi kebuah aku deka mai kita bekunsika jerita tu. Keterubah nya endang kena nerang reti leka jaku tu. Lalu kedua kena kitai mulaika pengingat enggau ngambika lalu nyimpan jerita lama (Historical Even) ti bansa tu ba dalam rikod media elektronik. Reti jaku ‘Bebanchak Babi’ ti diterangka ditu ianya adat ti dikena ketuai menya besempekat, bebaik tauka adat badu bekayau, beserang pangan diri. Nyadi dulu kelia baka ti endang ditemu kitai, apin penatai Raja Kulit Putih ari England, rambau nya kelia kitai iban endang ngemeranka pengawa ngayau nyadika siti ari gaya idup (Culture) kitai. Nya alai lebuh Raja Kulit Putih (Raja James Brooke 1842-1863, Raja Charles Brooke 1868-1917, Raja Charles Vyner Brooke 1917-1946) merintah menua Sarawak, ketebal agi pengawa Raja nya nagang penyawa kitai Iban ti bekayauka pangan diri ari ti ngaga pemansang ke dipengunaka rayat. Nyadi adat Raja ti nagang lalu deka ngemunaska adat bekayau (Culture of Headhunting) ba raban bansa Iban balat bendar ngemediska ati sereta dikenggaika tuai-tuai Iban ti Tuai Kayau, Tuai Serang, Raja Berani, Bujang Berani enggau ti dikumbai Manuk Sabung, Manuk Pukung. Nya alai dikena nagang enggau ngemunaska pengawa bekayau, dia Raja suah ngatur adat Bebanchak Babi (Peace Making) dikena bebaika tuai-tuai ti keran deka bebunuh ngelaban pangan diri. Nyadi keterubah adat tu Bebanchak Babi tu diatur Raja, ianya ba tengah Kubu Lubuk Antu (Fort Arundell) kena 27 June 1888. Ianya dikena bebaikka laya entara Iban Ulu Batang Ai enggau Iban ari Kapuas Ulu, ba menua Kalimantan, Indonesia ti enggai badu bekayauka pangan diri. Nyadi kenu ku jerita ti ditusui urang ke tuai, penyarut nya kelia betumbuh ari siku iban ti benama Langgai ari Besayah, Kapuas Ulu ti mukut Belayung kitai Iban ari Ulu Batang Ai lebuh sida ti ngabang ke sepiak nyin. Nya alai ketegal laya nya, dia kitai Iban ari Ulu Batang Ai lalu nyerang rumah panjai sida Langgai di Besayah enggau sekeda rumah-rumah panjai din ti dipansa sida. Baka nya mega Iban ari sepiak nyin malas nyerang ke sepiak kitai kitu nadai milih bagi rumah ti enggau bemunsuh. Lebuh adat Bebanchak Babi nya dikereja menya, tuai-tuai ti nguluka bala Iban ari Ulu Batang Ai iya nya Pengarah Jimbun ari Jengin, Penghulu Ngali ari Delok enggau Penghulu Tembak ari Tinting Lalang. Lalu tuai-tuai ti nguluka bala Iban ari Kapuas Ulu ianya Temenggong Budit ari Lanja, Pateh Menggong ari Malai enggau Temenggong Tutong ari Ampar. Sida tu ti datai rambau nya menya endang sama-sama bisi mai Tajau Ampun sigi ari sepiak-sepiak ti lalu dipetukarka sida enggau pangan diri. Nangkanka nya adat Bebanchak Babi mega bisi diatur dua kali ba Simanggang iya nya kena 4 August 1920 enggau kena 1 February 1924 dikena bebaikka Iban ari Batang Ai Engkari muak sepiak enggau Iban ari Lemanak, Skrang enggau Layar ari sepiak. Adat Bebanchak Babi ti pemadu besai diatur Raja Charles Vyner Brooke ianya kena 16 November 1924 ti dikereja ba Kapit dikena bebaikka Kayan enggau bala Iban Ulu Batang Ai, Ulu Batang Rajang ti betuaika Penghulu Koh ari sepiak. Lalu ari sepiak bala Kayan, Kenyah ti ari Batang Rajang begulai enggau bala Kayan, kenyah ari Apoh Kayan pegai perintah Belanda di Kalimantan Indonesia betuaika Tama Kila. Pengerami nya kelia digulu lebih 4000 bala tuai-tuai kayau begulai enggau bala manuk sabung enggau bujang berani ari kedua-dua piak ti sama chukup ngena ngepan, pekayan kayau, bebai terabai enggau sangkuh, betangkin pedang, ilang tauka nyabur. Pemesai ti ngulu pengerami nya kelimpah ari Raja Charles Vyner Brooke, bisi mega datai siku Captain ari Netherlands Indies Army enggau siku Controleur Apoh Kayanti di Kalimantan. Nyadi bala Kayan enggau Kenyah ti ari Apoh datai ngena 95 buah perau pengayau ti diuluka perau Tama Kila. Perau sida nya undur empat-empat buah begandin lalu sesiti baris nya bisi kira 50 ila ngentudika pangan diri. Lebuh sida ngelimpas kapal Raja, dia meriam pan lalu diselup; Bala sida nya mega lalu sama-sama sereta nirika sengayuh dikena nyelut Raja Charles Vyner Brooke enggau pemesai-pemesai kulit putih ti ba dek kapal nya. Pengerami nya menya tebilang agi dikumbai ‘Palit mata, Sapu mua’. Dalam pengerami ‘Bebanchak Babi’ nya kelia, dia Tuan Raja lalu meri Tajau Menaga Labang (Burak) sigi siku ngagai Penghulu Koh seduai Tama Kila enggau setawak selebuan siku ngagai sapit seduai. Nya ketanda sida nya udah nulung Raja ngaluska menua. Lalu Penghulu Koh lalu dititah perintah nyadi Temenggong. Lebuh pengerami adat ‘Bebanchak Babi’ tu dikereja, dia tuai-tuai kayau sereta enggau bala manuk sabung sida lalu bertabur beras kuning, besumpah besemaia badu bekayau lalu betukar tajau tauka setawak dikena sida nanggam jaku semaya sida enggau pangan diri. Udah temu atur ti besilihka tajau enggau setawak, nya baru atur ti manchak babi enggau sangkuh lunju pen dikereja tuai ari kedua-dua piak ba mua bala mayuh sereta enggau panjung-panjung. Udah tembu manchak babi, dia sida lalu berengkah makai, ngirup sereta lalu betabi, betundi berandau enggau pangan diri. Nya alai baka nya meh tuju enggau reti jaku ‘Bebanchak Babi’ enggau cara, gaya iya dikereja urang ke tuai dulu kelia. Nyadi laban adat tu lama udah dilengkaka, nya alai sida ke rebak dudi kemaya ari tu ukai semina enda nemu reti leka jaku tu, tang mega nadai kala ninga iya disebut agi enti iya enda dirikod ngena teknologi pemadah kitai ti baka tu.

bebiau__ Miau ka manuk lalu besampi , baka ba pengawa belaki bebini tauka miau pengabang

Biau Pengabang Tuai Rumah Onggie (Rumah Gudang, Marudi, Baram.)
Sa, dua, tiga, empat, lima, enam, tu….joh!
Laban pechah periuk tanah,
Ganti periuk tani,
Parai orang ke tuai,
Ganti tubuh kami.
Jai labung batik,
Ganti labung Pelangi,
Nya alai aku diatu bebiau, betesau!
Oh ha! Oh ha! Oh ha!
Enda busung jerana bela tubuh jimat,
Kaki bekenji berindik di bela batu betap,
Lengan kanan ngelanggar di dan tapang lebat,
Belakang ngalih ngilang,
Tap kelambi baju kebat.
Ngeli nanyi ngetup puting beliung umat,
Lengan kanan tangga bentuk kelingkang kawat,
Lengan kiba ngayun ka selanjau ijau manuk belalat,
Baru nyawa tau nyapa, ngangau amat,
Ngangau ka orang di seregu rau beranyat,
Baka atap langkau kajang.
Dilanggar urat kedandi laki.
Enda busung jerana bela tubuh besai,
Kaki bekenji berindik di semilu batu chanai,
Lengan kanan ngelanggar di dan tapang bekumbai,
Belakang ngalih ngilang,
Tap kelambi baju engkerebai.
Pala luga-luga tata lala minyak bungai,
Ngeli nanyi ngetup puting beliung makai,
Lengan kiba tanggam bentuk kelingkang kawai,
Baru nyawa tau nyapa ngangau amai,
Di seregu rau rangkai,
Keranjai indai imbuk kedidi.
Enda busung jerana bela,
Tubuh lempung kaki bekenji,
Berindik di semilu batu anggung,
Lengan kanan ngelanggar di dan tapang betenung.
Belakang ngalih ngilang
Tap kelambi baju burung,
Pala tata lala minyak balung,
Ngeli nanyi ngetup puting punjung beliung,
Lengan kiba tanggam bentuk kelingkang selung,
Lengan kanan ngayun selanjau ijau manuk sabung,
Baru nyawa tau nyapa ngangau manjong,
Ngangau ka orang di bungkung keranji ngandung
Kerumbung burung tiung pulai hari.
Oh ha! Oh ha!
Nama ka ngakak munyi tajai,
Ngakak di dan perawan benang?
Nama ti nidit munyi landai,
Nidit dalam lubang?
Nama ti meletup munyi bedil?
Nama ti bedarup munyi bandir?
Nama ti ngensong munyi sengayan?
Nama ti engkebap munyi sempidan?
Nama ti merauk munyi kijang?
Nama ti nganggau munyi orang?
Oh… ya meh!
Tu deh Tuai Rumah Eddie,
Laban iya ngaga pedara piring lima,
Keduran piring lapan,
Ngayan piring, ngayan adding,
Piring lebat, piring ketupat,
Piring asi, piring ai,
Piring penganan, piring santan.
Laban kami tu ngalu ka Dato Alfred Jabu,
Nya nganjung pemansang ka kami ditu!
Sapa ti dikangau? Sapa ti ditesau?
Sapa dipadah, sapa ditesah?
Sapa dipulung, sapa dipanjung ka kitai deh?
Oh! Sapa ti ngambi ngabang, ngambi masang?
Ngambi nandai, ngambi makai?
Ngambi ngempa, ngambi ninja?
Ngambi nindung, ngambi ngipung?
Oh, nadai nemu! Uji Nain bekain buri,
Jawai bejalai munyi penerbai indu manyi,
Bunsu Asi lemi linti liut lumpang.
Anyam Nain bekain tating,
Jawai bejalai munyi penerbai indu naning,
Bunsu Piring betakating atas kelingkang!
“Oh, aku enda jingan, aku,
Enda jingan,” ku Kembung Kuyu.
Jampat nyaut sereta dilah jampat nyebut.
Oh, sapa ngambi ngabang, ngambi masang, Ngambi nandai, ngambi makai, deh?
Uji ngangau ka orang puchuk tapang puguk,
Betunjan di batang gerunggang mabuk,
Taruh puchuk pisang dugau,
Lebak tinggang kupak jagung lingkau,
Emperan tinggang kedian api kelasau,
Tanah madang kubah, dudi ditebang
Dulu bekerunja di sebelah menua,
Bungkung engkeranji ngandung
Dudi beranak dulu nyabak ada betekela,
Orang munggu madang seru,
Dudi matak dulu belilak nyadi sana,
Emperan madang ruan dudi diban
Dulu bekechanggak nyadi kenchala;
Menua Junti belaki enda kala laun,
Menua Singgok enda lisuh ngibun taun,
Belaki ka Bujang Ngindang Lengain Ulup Batu Lichin.
“Nuan ngambi ngabang, ngambi masang,
Ngambi nandai, ngambi makai,
Ngambi ngempa, ngambi ninja,
Ngambi nindung, ngambi ngipung.
Oh ha! Oh ha!
Laban nuan udah buya umpan,
Burik chapuk, burik manuk,
Buya asi burit periuk!”
“Oh! Aku sigi ka!
Sigi ka ngambi ngabang, ngambi masang!
Ngambi nandai, ngambi makai!
Ngambi ninja, ngambi ngempa!”
Oh ha! Oh ha!
“Oh, kini aku ngambi ngabang, ngambi masang,
Ngambi nandai, ngambi makai?”
Oh! Enda ibuh diambi, dikangau, ditesau dek!
Laban ngangau ka petara aki, petara ini,
Petara apai, petara indai,
Orang kelia, orang menya,
Orang ti sepa, orang ti jaga,
Ti lama tumpat, lama ruat,
Lama midang, lama tumbang!
Ni nuan Semaun dulu mabun nyadi ambun belayar midang
Berauh dulu nyepuh nyadi wuk empeliau arang;
Dek Mengga dulu laya nadi baya betanchum rang;
Dek Megi dulu rimpi nadi keri pumpun temiang;
Raja Tanyu runtuh tanju belaya ka indu peransang tunang;
Liu dulu pambu nadi iku belau lengang
Sida Entalai, sida Garai, sda Munan, sida Tawan,
Sida Imang, sida Balang, Sida Ngumbang, sida Melintang,
Sida Minggat, sida Rentap, sda Impin, sida Britin,
Sida Nyambong, sida Bukung?
Nya bai ngabang, bai masang,
Bai nandai, bai makai!
Enti sida ngabang,
Anang betubuh murus, betubuh antuh!
Mai ubat serangkap genap,
Batu mula temu!
Taring teruba iching!
Mai jimat mit amat,
Mesai sayap indu gerinang,
Besai kaki indu kebari,
Mesai tepan batu bulan,
Mesai gam gigi gumbang!
Ngasoh tanduk lenuk-lenuk,
Tumbuh di keruntuk pala rusa,
Beperiga mayuh pampang;
Batu akar ngekar enda beurat,
Bunsu taring uting babi emperingat,
Serekat jengkal Antu Kamba.
Nya nyadi ubat padi, ubat puli,
Nyadi jempuli batu asi, batu ai,
Batu gumbang, batu pasang!

Oh ha! Oh ha!
Sapa ti agi dikangau, agi ditesau?
Agi dipadah, agi ditelah?
Oh! Orang di ili empai diambi,
Orang di ulu empai nemu.
Nya Bujang Abang Sempandai,
Sempetuh ngambuh ngulai pinggai berangau
Ngangau ka orang di belambang madang tapang,
Tingkuh ka dulang nyepuh lempuang tungkul ati.
Ngangau ka orang di munggu madang pulu
Besatup jengku enggau sepit api,
Menua Bujang Abang Sempandai,
Sempetuh ngambuh mulai,
Bebini ka Emperaja Biak,
Endu Kerimpak Batu Cheling,
Seripah Imah Tanah Mirah
Pemugar Kaki Sumpin Pending.
Oh! Sapa ti agi diambi ngabang, diambi masang?
Diambi makai? Diambi nandai?
Diambi ngempa? Diambi ninja?
Oh! Orang di ulu empai nemu!
Orang di ili empai diambi!
Ngambi orang di Gelung Batu Nakung
Nyingit Nyingong baka bangkung chundai kemudi.
Orang Nuyan nyangking di batang baka seraung tuchung tanggi.
Orang di lembang samak bungkung,
Lepak-lepak baka chapak pinggai begeri.
Orang di Nuyan nyangking di batang,
Kelayang lang pulai hari.
Ni Buyau, indai Ngelai,
Tuai di Meligai Pungga Pungkang?
Nuan ngabang, nuan masang!
Nuan ngempa, nuan ninja!
“Oh! Aku sigi ngabang, sigi masang!
Sigi nandai, sigi makai!”
Oh ha! Oh ha!
Oh! Sapa agi diambi deh?
Orang di ulu empai nemu!
Orang di tengah empai dipadah!
Orang di ili empai diambi!
Ngangau ka orang Panggau Libau Lendat dibiau gerempung isang;
Orang di Merawa Lama munyi ti berimba bebong nebang.
Sida Keling Gerasi Nading Bujang Berani Kempang.
Sida Laja aka Dara Lantan Sekumbang, Merabong Kajang,
Sida Keling Aji Berani Mati, tau serang.
Nya alai sida Lulong, Indai Mendong,
Sida Kumang, Indai Abang,
Awak ka sida iya meda enggau nela,
Awak ka nyukung enggau mandong.
Oh! Sapa ti agi diambi, deh?
Agi! Sida Bujang Sempulang Gana, Jangkang Kirai Raja Sua!
Orang di tinting ringgit chiping,
Baka perenching panas pagi.
Di tatai ringgit bungai baka kerekai tugong padi.
Menua Sukung Durong Lamba Jinggau,
Selantang anak Pulang Gana.
Oh ha! Oh ha!
Ngangau ka orang di Nanga Marabenda,
Betumpu enggau Nanga Rending Dagang.
Kau Endau bepanggal dulang,
Menua Bujang Jangkang Kirai,
Seraja Sua Bujang Sepulang Gana,
Bebini ka Endun Serentum Tanah Tumbuh regah-regah puak menua.
Dayang Semelang Tanggi Buluh,
Sitor-sitor, ngelayang di danggor dandang uma.
Nya alai, nuan ngabang, nuan masang,
Nuan nandai, nuan makai!
Nuan ngempa, nuan ninja!
“Aku sigi ngabang, sigi masang, sigi ngempa, sigi ninja!”
Oh ha! Oh ha!

Nyadi nuan ngabang, anang ngabang tubuh murus!
Anang ngabang tubuh mutus!
Mai ubat serangkap genap,
Mai batu mula temu,
Taring semula iching,
Mai ubat padi, ubat jempuli,
Pengembai, jempulai,
Batu ai, batu asi,
Batu gumbang, batu pasang,
Awak ka kena kami ngulih ka utai,
Ngulih ka duit, ngulih ka ringgit,
Ngulih ka tawak, ngulih ka dumbak,
Ngulih bebendai, ngulih nyemparai,
Ngulih ka wang, ngulih ka barang,
Ulih jejunuk, jejukuk,
Sesulun, sesungkun,
Ulih mudah, ulih gerah,
Gerai nyamai nadai ngawa,
Chelap, embap, gayu guru,
Gerai nyamai.
Awak ka antu nadai ngachau,
Nadai ngerau kami.
Teguh batu, teguh nyawa.

bebuting ka menua__ ?

bedara __Miring

bedarup__Munyi labuh, baka pungu labuh enda bedaun.

beduruk__Begutung-ruyung.

begama__Manang ka ngabas penyakit lemai sebedau belian.

beganti taun__berubah taun, belinsur taun

beganti tikai__peda bekalih

begeliga__Peda Geliga

begiga__ngasu beburu

bejalai malam__ ngayap (kelia), turun ngiga lauk

bejirat iku__ukui rari laban takut

bekalih__jadi enggau ipar diri empu sepengudah mati bini tauka mati laki.

bekerendut dada__Meda aja lalu enda nulung.  Cunto: Kami sebuat tak bekerendut dada aja ukai enggai nulung madamka api ka makai langkau Entadu laban api udah mahu bendar.

bekikis bulu betis, bekesai bulu gundai __Nguji bepanapat-inat, sanggup beabis reta -tengkira/duit-ringgit/pemisi dikena ngulihka juluk ati

belabanka penemu__debate, berbahas

belah pauh__Ujan kelalu bangat.  Cunto: Kami sebuat badu nyala lalu berumban mulai ka diri meda ujan nyau belah pauh enggai ka tepagang laban bah besai.

belah rutan__Sama penguat, sama pengering sereta enda tealahka pangan diri.  Cunto: Pelaba aku maya bepilih besai ka sekali tu belah rutan YB ka tuai nya enggau pengari ka ngarika parti penyakal laban manifesto seduai iya sama bela narit ati pengundi.

belakang bungkuk diasuh ngema pintu, lengan singkung diasuh ngenyan alu.__Orang ti nadai penemu nya diasuh ngereja pengawa.

belega__Entara maya normal enggau datai kutur (indu), 3 bulan

belelang__ Bejalai ngagai menua bukai ketegal ti deka ngiga penemu, pengeraja tauka ketegal pengeringat tauka ketegal pengasa ati.

belunjakka penemu/jaku__Ngulang jaku tau ka randau senentang siti-siti pekara.

bemayau gila__Jaku kena ngelaungka ‘ngayap’. Cunto: “Nyau bebajik indu dara orang di ili dia, enti ka bemayau gila anang enda mai aku” pia ka Geranding ngagai Dinggam.

benda basa – Bansa benda ke diberi nyadi ke adat dikena masa orang ti benung ngulit. Chunto: mungkul, jabir, panding, etb.

benda__Sebengkah tajau mit

bengkak jari__Bepenti laban bini benung ngandung.  “Ukai enggai nulung nuan mantang gelegar nya aku tu tak bengkak jari” pia ka Kuda madahka Indai Engkai.

benung manah dikayam__ Bujang sigat biak tauka dara bajik ka biak tauka baru ngangkatka diri bujang/dara.

berangan balut – Mantaika leka main tauka ajat tauka kuntau ti enda nitihka atur tauka rurun ketegal ti enda tentu nemu (ngerichau).

berani babi__Berani enggau nadai akal.  Cunto: “Nuan tak berani babi, enti enda ngena akal dini nuan tealahka Chuban, iya ga besai agi ari nuan” Pia ka Sangga naganu anak iya.

berani kesa__Enda tentu nyengala berani, enda mega takut. Cunto: Empeni tak ama surut ama mansang maya ka becakap enggau Lidum, berani kesa aja.

berat jari__Ngelusu. Cunto: Dom enda ulih dikarapka kitai ngaduka titi nya laban iya berat jari.

berat tulang= berat jari=lembut buku siku__Ngelusu

berisan, beambu isan__Bebuti enggau isan maya nikah

berumban baban bemalam di rantau jalai, jamah lubah tumu datai__Enti berumban ngereja pengawa bedau tentu jampat tembu, tang enti jamah lubah kerja manah sereta asil iya pan meruan.

besai tai Laut__Besai tubuh tang kurang pengering ngerja pengawa.

besambi sai__Sama bela kering, belah rutan

besapat __ Pengawa ngaduka orang ka jadi mali

besara penemu__Bejuraika penemu

besaru arang__Perang antara tiga piak, perang segi tiga

besemetah__Belaban ke dalam ai

beserara bunga__Pengawa beserara enggau semengat orang ka udah mati, manang benyawa ngena pelian Serara Bunga/Bungai

besingka anjung_Enggai diau jenuh (anembiak mit)

besudi_Manang ngabas penyakit

betambit pintu, bekaling alu__Sampal nurun mindah tauka ngabang  nadai siku tinggal

betemu asap lia__Bisi nasit jadi melaki bini taja pan jauh ari pangan

betumbuk dan kandis__Jadi melaki bini diri mipar

biau – Sebengkah leka main invokasyen ti dikena ngenataika peminta ngagai Petara. Cunto: Peda bebiau

bidik  lansik__Benasit. Bidik endar ga nuan, kengka ka enggau kami ngasu lalu bulih.

bilas__Besai telenga mata, baka ka juling tang ukai juling, peda tak baka ka enda fokus

biley__beli, tuyu, sut

bilik __bilik sebuah di rumah panjai tauka rumah bagi sida ka enda berumah panjai

bilik tuai__bilik asal penatai aki ini

bingkuk batang empasa, lurus ulu lungga __Meri ukum enggau beciping.  Cunto: Atur Penghulu Empati nya ka dikumbai orang bingkuk batang empasa, lurus ulu lungga, bala anak iya semina diukum manuk siku tang sida ka bukai dipinta iya mata duit RM50.00.

bisi buya nanam tebu dinding__Bini tauka laki ka ninding, enggai meda bini/laki bungah tauka begulai enggau orang bukai.

bisi buya__Udah kala bepangan tauka kala makai tau ensepi utai diempa.

bisi lubang pemula__Nemu/pandai ngemulaka orang/ bisi lesung pipit

bisi ngisi keli__Udah belinsur gemu tauka perisi ari ka kurus ngelama tu.

bisi niki nibung, bisi niki pinang (benibung, bepinang) __Beciping.  Cunto: Tuai Rumah Jugi selalu dikenang bala anembiak iya, laban iya enggai meda sida iya serumah bisi niki nibung, bisi niki pinang.

bisi penyelisih__Bisi pengaruh ngambika enda besatup enggau munsuh tauka penusah

bisi tulang datai__Pengering ti enda ngipakka gamal.

bisi utai ngarung__Tulung antu/OrangP anggau

bisi utai ngembar__Bisi antu nulung.

biuh__empias tauka munyi dauh ai

buah jaku – Leka kenang tauka batang pekara ka dikenang dalam randau rama tauka dalam bejuraika penemu.

buah merdeka__Pemansang dibai perintah

buah penemu__Runding dalam sebengkah-sebengkah pekara.

buah ubi laun dikali buruk di pun, buah empasa laun diempa lunggar taun__Enda ulih diguna laban udah lunggar maya.

buai batu – i. Enda ingatka semaya,  ii. Badu ngundang/beguang agi. Iii. Enda ingat ke pangan agi.  Cunto: Udah ka alah dalam pengawa bepilih tu tadi YB lalu buai batu enggau rayat Ulu Krian.

bujang gelau__Ngabang sari dudi ari maya pengawa ka nyadi.

bula enggai__Ati deka tang mulut nyebut enggai.  Cunto: Sida iya serumah bula enggai projek anak manuk nya,  maya YB meri tak berumban sida iya ngambi.

bulan begantung senduk __Maya penyuntuk ketegal enda cukup pemakai tauka belanja.

bulan buruk burit__Maya ngetau, enti anak manuk mecah maya tu suah enda nyadi laban buruk burit.

bulan tumbuh di tapa__Pekara ka ditemu enda nyadi.

bulu siga__Bulu manuk ka keciak

buluh balang__Orang ka betesau/Penesau-begerah tama ke bulik tauka sebelah ruai maya gawai tauka pengerami bukai.

bunga/bungai lepang__Sebansa leka main dikena nimang tauka merindang anak mit. Chunto: Lepang-lepang bebunga lepang, Liut-liut daun entemut, Puputka ribut sabung petang, Lepang-lepang bebunga lepang. Lepang-lepang bebunga lepang, Aya Uman selalu bejalai malam, Ngiga pangan peransang tulang, Lepang-lepang bebunga lepang.

bungai jaku __Gerinek jaku ti dikena nerangka pemanah elemen munyi ti ditambahka enggau pemetul empas leka jaku dalam karya tauka lebuh maya bejaku.

bungkuk undang__pangkuh, bungkuk ba pun pegu.

bunsu bubut__Dalam jerita tauka leka Sabak Nerengka, Bunsu Bubut pengemata Pintu Tanah antara menua Sebayan enggau dunya, sebedau rembus ba Titi Rawan/ Andau Titi Penguji

bunsu ribut__Legend dalam cerita lama Iban

buntak pulai buntak __Pulai puku, enda untung, enda ga rugi. Cunto: Endun Endayan tak buntak pulai buntak pegi kerja 10 taun di Johor nadai meda pengidup iya berubah.

burit anak padi__Awak/apak ka udah alai nanam anak padi paya.

buruk siku__Ngambi utai ka udah diberi pulai baru.

burung sinu__ Burung ka nandaka bisi orang mati.

burung/beburung – Bansa burung ti nyadi peduman dalam daya idup Iban. Pengawa Iban ti belalauka burung tu disebut ’beburung’. Kelia, lebuh ngereja pengawa bansa Iban bepegai ngagai tunjuk ajar Tuai Burung. Tiap-tiap bansa burung tu enda sebaka padah; burung manah ngasuh pengawa mujur tang burung jai nagang pengawa dikereja. Bansa burung bisa ti nyadi peduman dalam daya idup Iban nya ditusun baka tu: Iban – English – Nama Saintifik  i.      Ketupung Rufous Piculet Sasia abnormis (alarm cry) ii.     Beragai Scarlet-rumped Harpactes Trogon duvauceli iii.    Papau Diard’s Trogon Harpactes diardi -(Kelabu/Senabung) (alarm cry) iv.   Bejampung Crested Jay Platylophus  galericulatus v.    Embuas banded Kingfisher Lacedo pulchella vi.   Pangkas Maroon Woodpecker Blythipicus (Kutuk) (alarm cry) rubiginosus Vii. Nendak White-rumped Shama Copsychus  Malabaricus Sekeda bansa burung enggau jelu ti tau dikena beburung iya nya: i.      Burung Malam ii.     Beriak iii.    Raja Burung (Kung/Kuang Kapung) iv.   Tuchuk v.    Kijang beburung –  Beburung tu pengawa dalam daya idup Iban ti pechayaka animisme.

busung__Tulah

butang antu__ Butang enggau orang ti apin diambi tebalu tauka orang ti agi ngulit.

butang basah (nyentuk)__Butang nyeruga tauka terang. Pengawa salah udah nyata dipeda sereta disangkaika enggau darah manuk lalu dipansutka butang.

butang besangkung __Lelaki ngelalaika identiti diri tauka madahka diri bujang lalu butang enggau bini orang. Udah tebantai pengawa dia identiti iya ditemu orang. Lelaki nya deka betimbang nyangkung indu nya setengah ari tunggu iya.

butang betampik (homoseksual/lesbian) __Butang enggau orang ti sama seks. Indu beleman enggau indu

butang betumbang – Beleman enggau lelaki tauka indu ti ukai laki tauka bini diri empu. butang enggau bini diri – Tama ke kibung napatka bini ti udah dulu nindukka diri ninggalka temuai ti enggau berandau. Temuai agi dedugau nganti iya ti pansut enggau berandau baru. Pengawa ti enda manah nya tau ditunggu temuai nya. Tunggu patut diisi ngena sesingkap mangkuk batu. Mangkuk nya ditangkupka temuai ba pucuk tuga/ tunggul tauka kayu ti entakka tuntun punggung ba tengah laman rumah pesalah nya tauka endur ti dipansa mensia mayuh agi kandang kair manuk ari rumah pesalah. Tunggu nya dikumbai Apai Salui Belabung Jalung.

butang ilum__Butang ketegal ngilum pinang ke laki tauka bini orang.

butang ngambu__Ngambu tauka ngaku diri bisi butang enggau bini tauka laki orang tang nadai chukup penerang. Iya ti ngambu nya aja ti ditinggang penyalah.

butang ngeladang __Lelaki tauka indu kampar butang enggau laki tauka bini orang ti alai iya diau.

butang perarang __Butang ti enda terang tauka nyata ti ngujungka orang melaki bini sarak. Mayuh agi beserak enggau ninding pangan diri.

butang rangkai __1. Udah terang butang tang apin bulih tubuh pangan. 2. Lelaki tauka indu ti nundi bini tauka laki orang ti enggai ditundi. Iya ti nundi nya salah kediri.  2. Ngambu diri bisi beleman enggau orang, tang ka bendar nadai.

butang tinchin – Butang enggau tunang orang ti udah nerima tauka dipelepa ngena tinchin.

butang uduk – Butang enggau rambang diri. Rambang iya nya endang udah belaki tauka bebini baru, udah ti sarak enggau iya.