Tusut Iban enggau Mualang


Asal nama bansa Iban nadai tak bebatang, laban Iban ngemai reti mensia tauka orang.  Asal nama bansa Mualang ngambi nama bujang berani, manuk sabung Guyau Temenggong Budi ka benama Mualang.

Iban  (Ari Sengalang Burung) Mualang

Jerita Sengalang Burung tu bepun ari siku Petara ke benama Raja Chenanum ke bejuluk Raja Chenuda. Raja Chenanum bebini jadi enggau Endu Dara Jata. Raja Chenanum enggau Endu Dara Jata tu kelia kenu ku jerita tuai diau di tuchung Bukit Rabung, ke disebut sida ke tuai tuchung Rabung Reminang iya nya kena pegai menua Indonesian Borneo ke diatu.

Raja Chenanum enggau Endu Dara Jata beranakka Bedang Ngembuan Batang Purang Ranggung (Bedang Api Mandang Dandang Durung). Dalamjaku pengarap asal bansa Iban, Bedang tu disebut kitai Raja Durung Bejuluk Lumpung Tibang Bebaring, Durung Tuai Berumah Di Tatai Belakang Tinting. Iya bebini ngambi Dara Saur Pengukur Mata isau, Pengundur Bala Nyerang ke disebut kitai Endu Dara Talun Pelangka Ngemataka Kuta Dinding Han, Endu Cherembang Cheremin Bintang Tukuh Lawang Pinggai Bekaki sereta beranakka Bedam Ngembuan Danan Gelung Ke Bengkung ti disebut kitai Iban ngena narna Raja Jembu Duduk Di Batu Tinggi Dedinggai, Meta Raja Pengibai. Bedaam jadi enggau Endu Endat Baku Kansat Ngembuan Ubat Sempulai Umai, Endu Kumang Baku Pelimbang Ngembuan Lemambang Ubat Pengembai sereta beranakka:

Nitihka pengingat Mualang di Tampun Juah bisi tuai siku ka benama Ambun Menurun bebini ngambi Pukat Mengawang.  Seduai tu enda nyalah-nyalah baka Adam seduai Awa ka terubah nurunka mensia ke dunya tu. Seduai iya nurunka anak 10 iku, sida tu:

  1. Sengalang Burung
  2. Raja Menjaya
  3. Raja Biku Imam Bunsu
  4. Raja Selempandai
  5. Anda Mara
  6. Ini Andan
  7. Sempulang Gana
  1. Puyang Gana (Petara Tanah, mati lulus)
  2. Puyang Belawan
  3. Dara Genuk
  4. Bejid Manai
  5. Belang Patung
  6. Belang Pinggang
  7. Belang Bau
  8. Dara kanta
  9. Putong Kempat – belaki ka dengan Aji Melayu Semenanjung agi maya agama Hindu kuat kelia, Kubur iya meruan ditemu di Sepauk, Sintang.
  10. Bui Nasi – kenu ka jerita iya ada lalu minta asi

Penerang

  1. Sempulang Gana enggau Puyang Gana, kelimpah ari nama ka nyau ka sebaka seduai iya mega sama petara ka nguasa tanah enggau utai tumbuh
  2. Dalam pengingat Iban Bejit  Manai, Pulang Belawan tauka Puyang Belawan (Mualang), Putong Kempat enggau Bui Nasi tu endang tuai ngiring bala Dayak pindah ari Kayung kelia.  Dalam sejarah Iban mega bisi nyebut Litan Lengan seduai Retak Dai apai Sarapoh ka sama pindah ari Nanga Sekapat ke Lempa Entaya, alai sida berumah. Sida diau di Lempa Entaya bisi bepuluh taun sebedau ka pindah ke  Sungkong. Siti bida ka berupai ditu iyanya Belang Pinggang seduai Bui Nasi. Dalam jerita Iban Gerasi Belang Pinggang nadai dalam tusut, iya semina dijeritaka jadi enggau Gupi anak Sengalang Burung.
  3. Dalam tusut Iban Bui Nasi peturun ari Bejie ke nangga hari patah titi enchepung purang nurunka Nisie bejulok bunga besi enda semaia makai tulang nurunka Antu Berembayan Bulu Niti Berang nurunka Telichai, Telichu enggau Ragam.

Nyadi Bejie tu nurun ka asal kitai Iban, bansa antu gerasi enggau orang Panggau-Gelong.

  1. Telichu        – Tuai Antu
  2. Telichai       – Tuai Kitai
  3. Ragam         – Indai Manang Jarai

Telichu tu bebali nyadi antu gerasi leboh ke ngasu enggau menyadi iya Telichai. Sabedau iya bebali nyadi antu gerasi, iya ngajar anak menyadi iya, Manang Jarai, nunu kulit kayu lukai dikena muru antu gerasi leboh malam bulan pernama enggau leboh ari kudi, beguntur, bekilat serta ujan lebat.

Ragam tu indu kitai Iban ketarubah iya nemu ngena enselup ngerendam benang awak ka bechura mirah dikena nenun kain. Ragam beranak ka Manang Jarai.

Telichai bebini ngambi Endu Dara Sia Bunsu Kamba, ke berumah dilempa maram samadang, ke ngembuan tajau rusa ke bebuah bukir ngena neladan bingka buah senggang ke lalu nurun ka asal tajau. Seduai iya beranak ka :

  1. Gila Gundi (Si Gundi) – Apai Keling, orang Panggau Libau
  2. Retak Daai – Apai Sarapoh nurunka Iban
  3. Lalak Pala – Apai Bujang Sakunding Mupong
  4. Brenai Sugi – Apai Kumpai Brenai Rarat Beranatong nurunka Iban
  5. Kurong Mayang – nadai temu peturun
  6. Bui Nasi – nurunka Iban Batang Ai
  7. Belangkat – Apai Remias (bini Pateh Ambau)- nurunka Iban

 

Enti nitihka tusut tu Iban enggau Mualang sigi saum penatai.  Pekara tu bebida laban pengingat Iban enggau Mualang nadai ditulis dalam bup tak semina bepanggai ba jerita tuai enggau main asal. Nya alai, jerita nya tau betambah tauka bekurang ari jerita asal. Tang taja pia, kitai anang saru Iban enggau Mualang sigi dua bansa ka bebida tajapan jaku nyau ka sama, bekunsi sejarah, adat enggau mayuh jerita.  Baka Iban tenggau Maloh taja pan jaku nyau ka sebaka. Iban Sarawak sigi sama enggau Iban Kalimantan tang Mualang sigi bansa Mualang ukai Iban Kalimantan.

Kena namabahka kenang tu, kitai mega tau beratika Tusut Mualang tu bisi kabih-kabih enggau tusut Iban Skrang / Simanggang

SIDA SEMPULANG GANA DIRI MENYADI :

  1. BUIE NASIE – dalam tusut Mualang Buie Nasi anak ke-10
  2. BELANG PINGGANG – dalam tusut Mualang anak ke-6
  3. BEJIT MANAI – anak ke-4
  4. BUNGA JAWA – nadai dalam tusut Iban Saribas tang bisi dalam ensera, ensumbar Laja Bunga Jawa
  5. LITAM DAIE – nyau ka sama enggau Retak Dai apai Serapoh dalam tusut ari Bejie
  6. KENYAWANG – nadai
  7. SEMPULANG GANA @ MEROM PANGGAI – Dalam tusut Iban Saribas Sempulang Gana menyadi bunsu Sengalang Burung lalu Merom Panggai nurunka Pateh Ambau
  8. PUCHONG KEMPAT – Nyau ka sama enggau Putong Kempat anak ke-9 Ambun Menurun seduai Pukat Mengawan dalam tusut Mualang

 

3 responses

  1. Ku keturunan antu belang pinggang

  2. GOOD INFO BRO

  3. kelia: iban ngau mualang suti” asal. sebedau bisi” nama mualang, kitai iban smua.
    iban datai ari kayong ke tampun juah, begulai ngau bansa ti ba sebut diatu’ mualang, laban ba tampun juah iban ngau mualang udah segulai belaki bini, tang mualang bedau jadi nama kaum / suku. agik nama manok sabong, tang bisi kelompok, baka group pia’ kira2.
    nyau udah segulai, belaki bini sidak diyak ari tampun juah smua bala ti di kumai ibanik beserara’. migrasi 1, kitai iban, angkat ari tampun juah ngagai batang ketungau ka kapuas hulu, bepecah nurunka ibanik: batang lupar, kantu’ ngau ibanik bukai.
    migrasi ke 2, Iban ari Tampun Juah angkat agik nuju ka batang ketungau nudi sidak ti angkat awal, nuju batang ketungau tang sampai ngagai merakai, sidak tu’ bepecah megak nurunka ibanik: iban merakai, bugau, ngau ketungau, terus ka belitang hulu ( sebut diato’) daerah Mualang Ulu / Tanah Tabo’ ba seberai endor tu’ meh bisi’ patung puntung kempat, diperkirakan putong kempat nudi sidak sampai ka tanah tabo’ ngau sepaok, dia’ di gaga patung puntong kempat.
    Migrasi ke 3, Iban Ari Tampun Juah, angkat nuju batang ketungau, ti tambah sidak tu” tuai rumah sidak, Guyau Temenggung Budi ‘ tuai guyau. sidak , mai’ manok sabong tauka pengawal ti ba kumai : Mualang. sidak ka nuju ka ulu, tang sesat, laban lojok / tanda ti ba gaga sidak kena’ aik besai tauka banjir, ngasoh tanda nyak nuju anak sungai ketungau ka ilik. Mualang parai ba anak batang ketungau, anak batang ketungau meh di beri nama batang mualang. batang mualang nuju ka daerah mualanh diato’.
    urang mualang jakok sidak bisi bida bisa mimit, laban sidak tesat, bebatas ngau kaum ukai ibanik. sidak jengkang. piak megak sidak nyau ka” ke ilik menua. ngau terabai tama’ ke menua ibanik ari arah pontianak, tetemu sidak meh ari kiba’ batang kapuas, udah menua sanggau kapuas. thank. ( versi gabungan iban ngau mualang)

Leave a comment