Pengaya Jaku Iban 3


C – M

Cang Celawang__Apai Keling

cawit__Jari kiba lancat agi ngereja pengawa baka nulis, bemain enggau gawa bukai

cayur-cayur__Enda cergas, baka ka ka rebah dipuputka ribut

chai juai – Sebengkah ari main asal anak mit dikena sida merindang diri lebuh maya bebakih. Tiap iku nembiak ti ngambi bagi ngengkahka tunjuk antu besenutuk ujung enggau enggi pangan diri. Tuai main lalu nyebut leka main tu sambil negu tunjuk jari siku-siku. Sapa empu tunjuk ti ditegu iya kepenudi nya deka pampam. Reti leka jaku pampam nya ningkapka diri ba tikai enggau mata pejam. Lebuh tu orang bukai teruan. Iya ngangau kena nentuka bala udah terenah teruan. Udah orang bukai nadai nyaut agi iya berengkah ngiga endur sida teruan. Sapa dulu temu, nya mih nganti iya pampam. Main tu nadai tatak pengelama tang bepanggai ba pengerindu sida. Chunto: Chai juai belabung binjai, Pancha ruga gendang nyala, Ai sudik benung mantik, Tanam rian buluh bala, Tibak adung kelambung duku, Indai Migang Indai Migu, Din siku ditu dua.

cenaga__Pengawa mela tauka ngintu rumah, tanah enggau ti bukai ari pengamah tauka penyai. Chunto: Nyenaga Tanah (taba alai berumah). Bechuanka atau babi kena ngabas taba endur deka berumah, enti atau babi jai dia tanah nya enda tau alai berumah laban endur nya angat tauka berantu.

cerida__Enda kur tauka enda siru ngintu pendiau, ngimpun jaku tauka perengka diri empu.

cerita – Bansa karya ti betukuhka leka main enggau prosa.

cerita antu – Karya ti ngayanka pengawa antu kena mekuh pengelikun ulah mensia baka cherita Antu Raya, Antu Kamba enggau Antu Kelansat.

cerita asal – Karya ke nerangka pun penatai tauka penyadi utai ti bekaul enggau pengidup mensia, jelu enggau tempat baka cherita asal, Padi Ribai ditulis A. Alli Majang.

cerita jelu – Karya ti ngenang ulah jelu ke diberi ulah baka mensia. Cherita tu tau nyadika lalau sereta teladan ti manah baka cherita Jelu Nubai ditulis Micheal Buma.

cerita lama – Cherita ti ditusui ari serak siti ngagai serak siti baka Engkeratong Ayam Raja, ditulis Lionel Frederick Mawar.

cerita nyelai – Karya ti mantaika ulah nyelai, ngenakut sereta ulih ngeruga ati mensia ketegal pengawa ti ngelipak ari jelan selama. Cherita tu nadai ngembuan asal penatai ti bebatang baka cherita Keling .

cerita pandak (cerpan) – Karya ti ditempa kena ngenataika siti-siti mesej tauka pekara ke ngeruga runding sereta bisi ngundan elemen drama. Cerita pandak ti manah sereta ngelugi.Chunto: Rentayan cherita Apai Salui. Cherita Apai Salui tu mayuh bendar rentayan lalu ditusui nitihka pengelandik orang ti becherita. Watak lurus pintar Apai Salui mengkang disebut dalam pemayuh bengkah rentayan cherita ti sama.

cuik__Cit, tikus

cit bekutu, mayau betebu__ Sama reti enggau bisi niki nibung, bisi niki pinang

cuak__Ikak, lelak, leju

D

Dandi__ (bedandi inda-inda) – Main anak mit kena merindang diri empu. Anak mit betayun ba wa sambil nyadaka leka main tu. Chunto: Ka aku nyapit dit, Ruai sebelah kilah nya dit, Takutka Rintik bedama Ala, Bedandi inda-inda dit. Ka aku nyapit dit, Ruai sebelah kilah nya dit, Takutka Gupi anak Kana, Bedandi inda-inda dit.

danjan __ parai, mati tauka lesi.

danji __ janji, semaya tauka sempekat

darah getah __ Purih tauka tiris pantis ti agi nyempil. Ba bansa Iban, kaul ti bansa tu endang meruan dikingat ngena tusut. Nama diangkat nitihka peturun/serak, dikena bansa Iban ngetanka kaul peturun diri.

darah mang __Darah ti ngasuh ati keruh lalu seruran ka bemunsuh.

datai bulan__datai haid

datai jari, datai kaki__mukut / numbuk tauka nyipak orang ka enggau belaya

datai kain__ datai haid

datai kutur__ datai haid

deka ka guni, enggai ka beras__Deka bebini indu janda tang enggai bempu anak iya.

denjang __ Sebansa pengap ti dikereja ba pengujung Gawai Ngemali Umai, Gawai Batu, Gawai Pangkong Tiang etb. Lebuh lemambang bedenjang, iya muji sereta ngajihka orang ti didenjang iya kaya raja, bulih pangkat; iya ke lelaki tampak rita jelai nama, iya ke indu gerai nyamai sereta bulih orang ke menyana enggau ngidupka diri. Bisi dua bengkah denjang; i. Denjang Indu ii. Denjang Lelaki Cunto: (Denjang Indu)

deram __Munyi ti inggar sereta bedauh dalam; baka munyi guntur betinggang/betigung.

derian __ Adat ti diisi lelaki diletak nitihka pinta indu dalam pengawa melah pinang. Dulu menya, derian diisi ngena antu pala, tawak tauka tajau. Pemesai derian endang bepanggai ba status orang nya ba masyarakat. Kemaya hari tu, derian diganti enggau mata duit.

deru/derut__Madahka penginggar munyi. Chunto: Munyi motosikal, kerita tauka inijn sepit

dinding bulu – Pengaruh ti dikembuan kena nyaga diri ari kena empa pengaruh orang bukai.

di Rajang baka Lundu, din baka ditu_Enti endang ngelusu di menua diri, di menua orang pan ngelusu mega.  Cunto: merinsa ngidup ke diri.

diau ba ujung jungkar tebelayar orang__berumah enda betampung enggau orang rumah panjai

diau diri__Nadai mayuh ulah enggau orang, likun pendiau

dinga kangau__Enda tentu jauh, didinga enti dikangau

dinga kukuk manuk__Penyauh kira-kira

dini ari dalam__agi tumu pagi, agi petang sereta apin bisi senawah matahari

dini ari mabu__tumu pagi, udah tekerbak tawas

dini ari__tumu pagi

ditelan mati indai, di lua mati apai_Tusah ka mutuska runding

duku penebas__duku kena nebas, besai agi ari duku tangkin sereta jarang bisi sarung/sarang

duku tangkin__duk ka ditangkin selalu maya  turun begiga tauka nurun gawa

dulu manjung di pala wung__bedau belaban tang dulu madah ke diri udah menang.

dulu ngetup garam__ dulu agi ada, tuai umur

dungai __Sebengkah leka main pemerindang ti selalu dikena bebuti lebuh maya gawai.

dunju__ Langkau arau.

dunya injau__dunya tu

dunya plastik__barang, gamal, jaku tauka pengidup ka palsu/enda tulin, manah dipeda tang nadai kualiti sereta enda tan lama

duruk bubut seduai ruai__ngereja pengawa beduruk enggau pangan diri enda enggau ati ti lurus/enggai ngereja enggau sama bela manah lalu semina sepiak aja bulih penguntung.

dut __Getar tauka dauh pangkung setawak.

E

embap – Nadai penusah tauka penyakit Chunto: Chelap embap: gerai, nadai pemedis tauka penyakit.

empalai – Umai.

empalai kasai – Genteran timang gawai burung ti pemadu tinggi lalu pengabis dudi dikereja.

empegal__limpang ari leka randau orang, lain pekara ka dikerandauka orang, lain utai ka disebut iya

empelah__Nyelepak randau orang

empelias__pengaruh ngambika enda tau kena timbak, pantap tauka tumbuk ngena sangkuh

empeliau arang__jelu empeliau

empelita diri__pendiau tauka ulah ka enda likun sereta tau ngasuh bebadi tauka bulih penyai sereta pemalu

emperaja mata – Ambai. Sulu ati.

emperian__nama kangau dua iku orang ka bebakih, semina seduai aja ngena nama nya.

encawil__Nyiku orang, ka mai belaya

encabuh arung __Gawai nikika pala munsuh ti baru ulih ngayau.

enda makai kaki kulat__duku tauka lungga kelalu tumpul

enda nemu adat__enda nemu atur ka patut dikerja ba senentang siti-siti pengawa

enda nyaut seleka mukut, enda malas seleka beras__Enda nimbal jaku orang

enda peda jarum ngachuk mata__petang

enda semakai__enda beambi ngabang

enda setulang__enda sama pengering

enda tan bulu__alah ngelaban orang taja pan nyau ka sebaka/sama ari segi gamal, pengering, langkar tubuh enggau umur

enda ulih dirika tali basah, enda ulih dudukka mangkuk belah___Penemu ka salah enda ngira baka ni pan deka ngering diri madahka nya betul.

enda ulih timbang__Ukum kelalu besai laban penyalah ka berat

endang maya iya pulai__mati tuai, abis umur

endang sigi pemulai anak mensia__pemati

enggaika Jabah. Jabah ga ka entua__Nya orang tauka pekara ka dikengai, nya ga diguna.

engkabai__ Tibang mit.

engkadah ari__ agi idup, meda dunya, meda ke langit.

engkalan jaku__Jaku ti nadai begantung tauka dipelalaika.

engkatak ratai__Engkatak dalam cerita Simpang Impang ka nunggu Bunsu Ribut

engkecung mandi lemai__orang siku-siku ka semina regas ba siti-siti maya.

engkerabun__Pengaruh ngambi enda ulih dipeda mensia tauka antu

engkiung enda diingkas__beli, palui, tebelenga enda nemu utai ka orang

engkubang __ Pengawa nyerungkai pendam belalai.

ensera – Cerita tempa ti ditusi, dibacha, tauka dikanaka orang.

ensumbar – Gela ke diberi ngagai bujang berani. Chunto: Libau Panggau Dara, Rentap Tanah Rentap Menua.

entali ai__?

entaruh bangkai__Beentaruhka bangkai manuk, kelimpah ari duit.

entaruh bini__Jaku bungah maya belabanka penemu tauka pengering gawa tauka bepekit

entaruh__Duit pasang manug sabung taka judi ka bukai

enteli __ Munyi ti senimbal ba ujung baris tauka genteran leka main.

entelian__ Stanza tauka renggat dalam leka main Iban.

entelian__baris ayat. Chunto: Buah pengerindu seduai iya nyadi buah jaku orang mayuh.

enti bejalai betungkatka adat, Enti tinduk bepanggalka pengingat.__Ngingat ka adat bansa sereta ngingatka sejarah bansa ngambika nyadi teladan dalam pengidup.

G

gajah nusu__langkau tauka rumah ka bisi bilik nyangking ba bilik besai

gajai__ Sebengkah buah anyam tauka tenun.

galai __Sama reti enggau gali.

galui __Melangkan.

gambi __Gamal mua ke betingkat laban kelalu gemu tauka besai.

gancil jari__ Jampat jari ngayah tauka enchuri utai orang.

gancil mulut __Galak bejaku, lanchat betanya tauka besadungka berita .

ganggam__ Besai sereta tegap.

ganja __Leka jaku ke suah dikena ngaga enteli dalam leka main. Chunto: Ganja ai bisa ngasuh mata enggai ngantuk, Ganjai ai nyamai ngasuh gerai enda tinduk.

ganu __ Sebengkah leka main Iban ti dikena bebuti kelebih agi kena nyambut temuai.

gari lilung__gari dijual murah

garis antara menua__sempadan menua

gawai __Pengerami besai dalam daya idup Iban.

gaya __Stail ti dikena pengarang ngemanahka karang.

gaya jaku __ Chara nusun leka jaku ti ngundan elemen estetik.

gelana __Pengidup ti tebunsa ketegal penusah tauka bebadi.

Gelayan ragak riang__orang ka kerah-kerah ngapa, pengering tauka pemandai penumbas iya

geliga __ Jaku tangkan tauka lalau maya bisi pengerami.

Chunto  geliga: Nya alai tu, baka nya ga Punggal,

Tak berasai gaga aku meda bala kita,

Ke betatam mayuh bebala,

Deka niki ngagai penyurai rumah raya,

Enggi kami di gelenggang Batang Telik Reremba tu,

Tang aku tu enggai enda bejaku seleka dua,

Laban udah dipaduka sida ti empu pengawa pun kereja,

Nyebut geliga jaku tangkan.

Nyadi enti kita bisi mai sunti mai teguli,

Anang sekali-kali kita mai iya niki,

Ngagai peretang rumah lelenggi enggi kami ditu,

Uji anjung kita ngagai menyaung tuchung Bukit Garu tinggi,

Endur mayuh jelu engkuli,

Ngambika jelu engkuli tak tejelepi parai teduduk.

Enti kita bisi mai penungkam gayung dalam,

Nya pan enda mih tau dibai niki ngagai peretang Telik  nyapan enggi kami ditu,

Uji anjung kita jauh-jauh ngagai menyaung tuchung Bukit Kayu Malam,

Endur mayuh jelu jugam,

Ngambika bala jelu jugam abis lesi bebadi laya danjan,

Badu nyengkuran ngerumbak sampuk.

Pia mega, enti kita bisi mai emperegam bisu kumpang beduju,

Anang meh kita mai niki ngagai peretang penyarang Telik merundu enggi kami ditu,

Uji anjung kita ngagai ulu langgai Kantu,

Ngambika kayu temesu di ulu langgai Kantu tak punggu mati puchuk.

Baka nya mega, enti kita bisi ngembuan ambar mati ngeli antu gerasi,

Anang sekali-kali kita mai niki ngagai peretang rumah menchegi kami tu,

Uji anjung kita ngagai menyaung tuchung Bukit Seligi,

Kena munuh jani jelu babi,

Ngambika jani jelu babi nadai agi neriang ubi tisi panduk.

Nya alai pemerani, anang sekali-kali ditusi,

Laban iya tau ngasuh bedengki mungkal laya.

Dengah enda tau dipadah,

Laban iya tau muka kubah bungai pemula.

Pengeraja anang dicerita,

Laban kemaya tu pengeraja ukai semina ulih ari tuah.

Gaji pan anang ditusi, laban kemaya tu gaji kada enda ulih ari rasuah.

Nya alai enti pangan diri nadai ruti, anang ngelanyah,

Nyangka Tambi nadai hari begaga ripang.

Enti pangan nadai gula, anang serebana,

Nyangka China nadai daya alah beperang.

Enti pangan nadai asi, anang ngeransi,

Nya ga tanda umai kudi padi banggang.

Enti pangan nadai penganan, anang rawan,

Nyangka Iban kiruh beranyam garung gitang.

gemala __Sebansa batu ke perenching ti bisi kuasa ajih.

genera__telelap enda lama, antara tinduk enggau dani,  kadang-kadang utai ka didinga asaika dalam mimpi tang tau mega bemimpi ka bukai

genselan__Enselan pemali, panggul tauka rumah ngena darah babi tauka manuk

gentilang remang__ miga, langit biru

gerah mata undang __Orang indu ti jinak bendar enggau besulu , tang enti kitai nyau keran deka ka iya, iya lalu beguai nyurut ka diri.

gidan__geram

ikak lelanggak ikan enda ngaban, kudi memuri ari enda hujan__Lelaki /Indu ke bisi ati ka ka ka orang  tang orang nya nadai ibuh ka iya.

Indu Padi__Padi pun

indu takar, indu gar__Indu pandai

injau kara__ Nginjau utai orang tang enda dianjung pulai agi.

J

jadi mali__jadi belaki bini salah serak, baka lelaki ka jadi enggau indu ka kena pangkat  anak tauka uchu

jadi salah serak__jadi mali

Jaku banding – jaku sempama kena manding tauka midaka tauka nyemaka gaya enggau pendiau. Chunto: i. Angkut semut – analogi dikena nyemaka pengawa ti dikereja enggau chara pupuk dataika tembu.

jaku betandu__ Munyi konsonan ti betandu ba siti-siti baris ayat dalam karya. Munyi konsonan nya tau ba pun tauka tengah leka jaku.Cunto:1 betemekup unyi baya butang; 2. asap melap menuhka menua 3. gansai buluh bala Indai Bilai

jaku dalam__penemu dalam

jaku gerah__announcment

jaku karung __Jaku berambai dikena ngemanahka rurun leka jaku ke bebungai sereta besenimbal. Jaku karung nyerangkung semua sempama, jaku kelaung, jaku silup, jaku sema, jaku sebar enggau leka main ti bukai.

jaku kelaung__Kena ngelaung ka nama utai, ngambika siru agi didinga. Jaku ka ngemai reti enggau tuju enda nitih ka reti jaku ka bendar.  Pait- kena ngelaungka padi tauka anak mit ka berat Chunto: Antu pala – Pala munsuh ke udah disalai. Dalam leka main antu pala tu suah disebut ngena nama bukai. Chunto. 1. igi balang. 2. igi rirai balang begumba. 3. leka begumba balang begundai. 4. leka begumba balang bedabung. 5. leka begumba igi ranyai. 6. leka balang berang. 7. leka begumba balang begeman. 8. leka begumba balang bedai 9. leka begumba balang bedagu etb.

jaku ngare __ Jaku ti mudah lalu dikena besehari-hari.

jaku silup __Gaya jaku ti besakal enggau pekara ti disebut. Chunto: 1.  Amat nadai bedilang nadai jangkang mih kami ditu, Tang nyelai bendar, tak tau bisi asap ke menyadi repuk-repuk, Amat nadai ruai nadai balai mih kami ditu, Tang bala temuai bisi ga alai duduk. 2.     Aku tu amat ga dipeda bisi lengan tang pandak jari, Enda ulih enggau kita bepegai di puli tali merunda. Bisi betis tang pandak kaki, Enda berani aku enggau kita beuji-uji niti tali lalau nyemerai.

jaku tangkan__ Peda Geliga, Jaku tagang, jaku lalau, jaku ajar

jaku tebalit__? Dauh kamai anun? Udah makai nuan?

jaku ti betimbal__ Jaku ka betimbal reti ke dikena ba sebaris ayat ngambika empas retorika ulih diasaika. Cunto: Indu lelaki, tuai biak, mit besai endang diambi ngabang magang.

jamah udah japai udai__ngereja pengawa enggau jampat

jampat abas ai__jampat mabuk arak/tuak

jarin__baka pukat, digaga ari rutan, kena ngulihka jelu babas

jawang__Sebengkah leka main Iban dikena bebuti lebuh bisi pengerami. Cunto: (Jawang Puji) Endai tinda, naka pengesal aku dijungkal kandang dada, Nerantangka punggang dabung seleka, Tak enda munyi tungguk dara, Nyabakka perenama la bulan mingkai, Aih…la jawang wai. jenaka – Leman estetik ti ngelugi lalu ngasuh ketawa. jambai – Leka utai ti ditabur sebedau pengabang niki maya gawai antu jamban – Sebengkah ari adat basa ke dikena bansa Iban ngatur orang melaki bebini lebuh pengerami melah pinang ba sekeda endur di menua Sarawak. jejuluk – Gela ke nyeremin ulah, perangai enggau pengawa siku-siku watak dalam asil karya.

jayau – Pugai pengasih ti dikena bujang dara nganta tauka ngulihka pangan diri. Chunto: i. Batu gula – pemanis ngasuh tampak sereta manah dipeda. ii. Batu maram – pemanis ti ngasuh orang tepaut ati enda lama. iii. Batu singut – pemanis ti ngasuh orang tekuing ati beputar runding. jedian – Enda rua.

jelanan__mangkuk/pinggai etb—kena ngambi untung maya bebagi utai

jelangan jua__Enda mutus ati, agi bebagi ati

jelenga udun__nebang kayu pantap betimbal

jelungan – Pengelebu tauka pemuntan ketegal ulah diri ti nakah, jaku ti chabul lebuh pengawa ngasu beburu, nubai mansai ba menua ti agi latung.

jeman __Takah maya. Chunto: i. Kelia tauka menya. ii. Jeman taun 60. jereki – Nasit manah tauka tuah.

Jemuring Gading__Apai Keling

jeritan __ Burung ti nyadi nyerumba maya pengawa ti dikereja berengkah. Ba pengarap Iban burung tu bisa, dia pengawa nya diketu kemaya nya tauka enda dipenyadi. Enti dipajak tau mai pengerusak ngagai orang ti empu pengawa. Iya tau diintu tauka diperurus ngena atur ngintu/ makai burung bisa. Chunto: Peda pimpin enggau raup. jerukan atap – Adat pemeri ngagai anak mit ti bedau tumbuh ngeli ke terubah nemuai tauka tama ngagai bilik orang, kena nyeliahka ari renga-pedera. (Chunto: sesingkap pinggai, chabi, beras etb).

juling ai__Juling mimit

juling empelasi__Silau gamal

juling__Fokus mata ke tisi enda nitihka tunga mua

jurai __Pengawa ti berurus tauka betukarka penemu dikena mutarka siti- siti penekul.

K

ka mekit orang__enggai alah pemisi/penemu/pengelandik ari orang bukai

kair pantuk baka manuk __ ulih sarinya, empa sarinya. Pengidup ti tusah. Miskin

kandang menua__Genturung tauka pelilih menua

kapal pecah, ikan yu ka kenyang __bulih penguntung ari laya urang bukai.

karung antu__Bisi antu ngarung, ngasuh sakit tauka ngasuh kering

katan tubuh__bepuku ngelui ari penyampau duit dka diayanka ba mua mayuh maya bejudi

kayau anak __ Kayau ti dikereja ngena chara nerubuk tauka beripaka munsuh ba sebarang endur enggau maya.

ke alam ai/ ke dalam ai__besemetah dalam ai, kena ngaduka laya

kejar-kejar__Entanjar, ka ngapuska seput

kejung__ Mati

kejur__Mati, bangkai nyau usah ngunjur kering

kelanjur jari, kelanjur kaki__bisi datai kaki jari maya belaya

kelingai__Ukir pantang

kelingkang__alai engkah pring

kembai perut__ketawa bebendar tauka perut masuk angin

kembai tali – ai ka bisi mansang mimit. Bah ti enda kelalu besai

Kemping Padi__Menyadi Keling ka mati lulus

kengar__Uduk/ukui nyeringaika ngeli ka ngigit tauka maya berebutka tulang

kepit bangkai__bilik tengah antara bilik orang sepiak-sepiak ka sama ditinggang pemati

kerapa__Menua bepaya, emperan

keresan tauka tungkal__tunggu, ukum ketegal udah bepenyalah ngelangar pantang tauka adat rumah panjai

kering ati__enda mudah mantul ngereja pengawa

kering butuh lalang__orang ka kering jaku tau gamal iya tang enti belaban amat-amat alah ga laban orang

kering samengat __besi

kerituk pending baya__?

kesulai tandang__orang datai

ketawa ngeraba__dipeda ketawa tang iya ka bendar ngetatka pemedis tauka pemalu diri

kijang nyungkah punggu rebah, kijang manjung punggu pumpung__Apin iya ngaga penyalah, apin ga orang bulih penusah tauka lenyau barang, lalu enti laban iya orang enda kena penusah.

kikir__Rangka, begedi meda penyenang orang bukai

kira iya dinga kangau__enda jauh

kubah__padi tutuk ka apin tenyuh,

kujuk panggang__panggang babi/manuk dikujuk ngena pua kumbu

kujuk__Kain kena nyeraung anak mit tauka barang bukai

Kumang menyarung__Nyaru diri nyadi orang bukai.

kunchit di tisi langit diintu, rusa di tisi tangga enda diemparu__Hal tauka pekara ka jauh tauka mar ka diaduka tang penusah rayat ka ba mua mata enda dikibuhka dalam pengelama lebih 20 taun.

kurung semengat__kebuk, benda, tajau ka diberi ngagai orang ngambika enda liar semengat

kusing__Entawai

kuta pengelalu__ muta ti diaduka ba pala tangga ti dikena nganti bala pengabang maya gawai tikah tauka Gawai Antu

kuta pentik/engkeramba __ Kuta ti diaduka ba tengah laman rumah ti deka ditiki lebuh pengerami nikah.

L

laba __ Jelu ti nyadika burung ti tau mai nasit manah tauka jai.

laba nganjung __ Burung manah. Laba nganjung tu burung nganjung tuah.

laba nyubuk __ Burung jai. Iya nunjukka tanda orang deka datai bepadah sakit tauka mati.

labu banggar__ bula.

labu enda kala bula ka putan, tukul enda kala bula ka tempan__Pekara ka mesti nyadi ari ulah mensia.  Baka encuri, pengujung iya ditangkap, dipecara lalu dijil enti ditemu salah.

laju ari peluru leka senapang, deras ari upas kesulai tandang, lasit ari sumpit rejang pematang__Laju, deras

lakak-lakak, lelakak__Tegali, jari entepa, kaki rakang-rakang

lalau__kayu alai bepegai maya nengah titi tauka tangga

lamba __ Kayu ke agi mit ti benung mansang bebandung enggau kayu ti udah besai tauka bisi kah. Chunto: lamba tebelian

landu __Jampat mantul ngereja pengawa.

langgai__1. Ulu sungai/entigis sungai. 2. Sebansa kayu ti deka sama enggau kayu engkabang. 3 Ujung kemudi perau. 4. Ujung lelanjang. 5. Iku manuk/ burung ti panjai.

langgak__1. Ngirup berumban tauka sekali nuntum. 2. Bukit ti renjan/tebiang/lidih.

langgar __ 1. Ngelaluka penatai pengabang/temuai ngena chara meri ngirup ai bisa, ai tuak tauka ai bukai lebuh maya sida ke bejalai niti rumah. 2. Berengkah nyerang.

langgu __ 1. Antin, engkerabu enggau lukit. 2. Buah ti agi muda.

langkang __ 1. Rangkai ketegal kemarau panjai. 2. Suntuk.

langkau arau__dunju

langkau burung__langkau piring alai nguan tambak burung

langkau pemansuh__langkau alai nganti sebedau nyerang rumah munsuh

langkung __ Orang ti galak diumba/dipuji.

lanjan __ 1. Sakit ti tau ngasuh parai tauka sakit raya.  2  sebengkah gendang ti dikena manang tauka dukun sebedau berengkah belian tauka berubatka orang sakit.

lanji __1. Leka jaku ti suah dikena dalam leka main kena nerangka pemajik gamal enggau pemanah raras tubuh. 2. Kena ngema padi

lansang__enda landik ngereja pengawa

lanting __ Reta pesaka ti diungkupka ngagai orang ti ngibun bilik tauka orang tuai nyadi ke pemai bilik tauka tubuh.

lap __ Perangai mensia ti suah enda sekena.

lasit __Deras tauka laju.

latung__ Menua ti agi kudi.

lawa kerubung, enda berisi__Lawa aja dipeda, tang nadai isi

lawa kerubung__lawa gamal tang nadai isi/ nadai pemandai

laya diri sebilik__ laya antara diri sebilik

layu __Pendiau orang ke tebunsa ketegal alah ayu.

lebu __i. Enda mujur  ii. Munyi ujung genteran leka main dikena ngaga pemanah enteli. Cunto: i. lebu bedaja/asa Enteli genteran leka main ti beujungka munyi a glottal. Nya alai enti sema kita ngasuh aku Nyakang pasang indu bena, Dulu aku madahka diri enda, Laban aku tu ukai penyikar landik bepencha, Kaki enggi aku tu enda tentu tau bekenji suah kejingka, Mata enggi aku tu pen enda tentu ngelala lansik meda, Indah bejalai dih aku tu tak suah gapa-gapa, Nangi endar aku tu enggaika diri tak tejula lalu telentang. ii. lebu nagai Enteli genteran leka main ti beujungka munyi ai. Aku agi ngengkahka batu tanduk gajah Mati tulah tengah jalai, Nya ga karung gemala, Lua naga panggum beluai. Bisi dibai kitai nandang nurun nandai, Bisi dibai kitai ke menua Batang Ai Gegiai, Beri kitai ngagai sida ti gawa main begawai, Ngambika peda sida din ila mua pemesai-mesai, Nyadika ubat pengeraja pemandang ruai, Pemandang tikai, tau ngumbai utai, Ke Pematak barang. iii. lebu nangi/ asa nyeni Enteli genteran leka main ti beujungka munyi I Nya alai tak berasai kesal meh aku ti jungkal kandang ati, Aku ti bediri di tengah bala rami, Patut malam tadi wai menyadi tak bisi nyangkut jai mimpi, Pasuk aku tanchut, peda runggut kena changgut resam ransi, Pasuk aku baju, peda tak enda manah linsu kurang bichu tabak dubi, Pasuk aku jam, peda tak teganggam gerah kunchi, Pasuk aku selapuk, peda tak pesuk kena tebuk bara api, Pasuk aku kasut, peda kasut enggi aku tak merurut setukin gerah tali, Nya meh kebuah aku tak sanggu mansutka jaku ngarika bala kami. iv. lebu ngambat Enteli genteran leka main ti beujungka munyi at. Dinga tak ketawa udu balat, Nerais penapat inat, Sida melanyi bujang sigat, Betatika paji papan disukat, Ninga gumi sida dara mereti ke udah magi diri Ari sida mengandai karung menyimat, Kumbai pugai, batak minyak belabak dara biak, Bujang orang Tengalat ngambu diri datai bejimat, Datai ngundang naka pampang simpang Bulat. v. lebu ngidan Enteli genteran leka main ti beujungka munyi an. Dinga tak ketawa depan-depan, Sesikuk batuk nerakan, Sida melanyi bujang ganggam, Batak belabak minyak jayau jematan, Ninga gumi sida dara mereti ke udah magi diri Ari sida mengandai karung menyimpan, Nya bujang orang Kerian betati keran, Datai nyagam ngumbang tiban Nanga Kumpai. vi. lebu nginak Enteli genteran leka main ti beujungka munyi ak. Kubal saharitu udah ditangkal diambi pak, Kebun ambika chelak, Enggaika kena jaku orang Kubu Mayuh udu banyak serak, Kedengki sungai enda tau ditubai, Parai jelawai ikan tengadak, Kumbai orang beliung lajung Simpak mata sepiak, Dikena mubuk tebelian landak, Ga, iya  kedengki diuding sing atap burakPedis udu mangkang menua Ulu Baleh sepiak, Nyamai agi mangkang menua Ili bebatu lemak. vii. lebu nyangkung Enteli genteran leka main ti beujungka munyi ung. Nya alai perapang pedang bejengkung , tu Unggal, Keba enteran sangkuh agung, Dibai kami ngabang mansang ngindung,  Bejadika nanyi bunga belitung, Ti deka melah pegagah pinang peradung, Ngagai kita di batang gelenggang Pasai matung, Tu ukai duku ngapa duku sepia, tu ga duku Enggi aki kami ke lama udah rimpi dulu pumpung, Enti agi menya endang disadang dikena iya nyerang Batang Kayung. Kena gasan iya mangku luan indu bangkung, Dikena iya berebutka telinsu nyiur nyintung, Tang kenu ku timang sida mengandai tangkai kerubung, Ukai nya telinsu langgu nyiur nyintung Nya ga leka begumba balang beradung, Ke benyawa kaung-kaung Mesanka kerubung tangkai menginang. viii. lebu ngadang Enteli genteran leka main ti beujungka munyi ang. Dia nuan digalika Indai di tikai bebuah bekebirai Baka bungai jelumpang tumbang, Dibumbu enggau kumbu bali tengkebang, Dibamah enggau buah pinang mekang, Disembur enggau chekur pemantuk burung rindang, Dia nuan ditelentangka indai nuan dalam dulang tapang, Lalu diretat enggau ubat seribu sakang, Lalu digagaka pedara lima piring kelingkang, Dinga lalu begigit tawak mit ngilah jerit tatai bintang, Aih, peda lelenggi dih Meni datai ari dalam ai Menyadi Beriak Bujang Sepuchuk Benang, Ada lelanji Kunchi Hari mai sugi ngentudika lepi sanggul lintang, Jejindung Mabong begagung kulit tegung remaung lubang. ix. lebu ngambu Enteli genteran leka main ti beujungka munyi u. Enda aku busung laya pambu, Miauka selanjau ijau manuk kelabu, Ba mua kita ke bekechanguk duduk gempuru, Dikena miau pamping piring padi runtu, Laban aku endang nitihka ajar nampung jaku, Enggi niang aki kitai ke benama Rekaya Chabu, Nya endang orang ke ngemeran ke adat tuai dulu, Nemu endar bejaku, nadai kala saru bekalih tunsang. x. lebu ngining/ lebu empating Enteli genteran leka main ti beujungka munyi ing. Deka nuan diasuh aku Ngambi Sengalai Lai Muking? Enda ninga aku, Pia ku aka Bungai Nuing. Enti di asuh nuan Meling sukung manding, Mutai ditali jingan beempan tubuh ramping, Aku nganjung tatau isah kingking, Ngagai tengah laman Kayau menua Ping Datai din ila aku entiring, Gunting ngempurung aji.

lebuan __ Pengenap tesa ti nerangka pemayuh setawak, lambar pua kumbu enggau tikai.

leka ensabi__pengaruh kena munuh orang

lekat di engkiung__dara biak ka begamal/bajik

lelangan __ Umbak ti nyadi beduduk ari fenomena baka bena tauka pangka ribut.

lelenggi __ Nengkadah tauka malik ke atas.

lelenuk __ Nerangka pemajik.

lelinang __ i. Nerangka ai ti enda rarat. ii. Nerangka gaya ai mata ti begenang sebedau labuh bekeberai.

lelingai__Lelaki ka lesey-lesey ngapa

lelingut __ Gaya pejalai ke leliut enggau kekimut.

lemambang __ Orang ti nemu ngangauka leka main.

Lemandau __ Petara Iban benama Tutong ti pandai ngambuh ke beensumbar Tutong Ulop Demong Bujang Lemandau Gendang, Lemandau Kesindau Lama Bujang.

lembut mumban teruju ai __sama enggau gerah mata undang = baka ti senang diulih, tang enda baka ka disangka.

lempai __ Manggaika jaku tauka minta penemu ngagai orang.

lengayan __Jaku siru dikena nyebut sida ke lelaki.

lengayun __ Jaku siru dikena nyebut sida ke indu.

lepas ari nyawa baya, tama mulut naga__Lepas ari pemedis/penusah, kena ga pemenusah bukai ka berat agi

liar semengat__Kena tinggang penusah tauka ulah ka tau nabanka nyawa.

lidi __ Chara alus tauka siru dikena nyebut lelaki dalam leka main ganu.

linda __ Panchar mata hari ti nyau deka padam.

lindap __ Ayung tauka enda tampak panchar mata panas tauka orang ke dara ti nadai kala dipansa bala bujang.

lintang batang __ Kuta basa ti digagaka ba ruai di tengah rumah maya bisi pengerami nikah.

Lua Limban __ 2. Antu Rua. 2. Nyemaka orang ti tegar makai.

lubang belanja__penatai duit/pemisi

lucuk __ Jaku silup madahka orang ti alah ba siti-siti pengawa tauka orang ke punas.

lui__Enda tentu ka makai, asai ka ka mutah

lukai__Sebansa kayu, ditunu kulit iya ngeluarka bau kena muru antu

lumba lumbi __ ikan lumba-lumba?

lung __ Sebansa indu utai ti bemunyi dalam babas. 2.  Daun lung__kena ngaga sungkui, tauka ngelempis ikan

lupung__Sarang dikena manang nyimpan kereban kena berubat/belian.

lurus baur ginti__Atur ka semina lurus didinga, tang ka bendar nguntung ka sepiak aja.

luya (*ukai kerimpak kaca lawya munyi leka lagu Iban)__ 1. Barang lama. 2. Pendiau indu ke tebunsa ketegal diayah tauka dibasau orang bujang.

luyang __ Pengawa numbak lubang ba tanah.

M

mabu runding__Enda bepikir panjai/beratika pekara enggau dalam

mabuk darah__Keluar darah mayuh laban telih

mabuk enda ditumi, ngabang enda diambi __Nadai tentu tuju ngereja siti-siti pengawa.  Ukai ari asur orang , kiruh bendar tang nadai asil

makai antu=nyengai antu__

makai burung__Ngintu burung jai tauka manah ngena beliau tauka manang

makai di dalam__Berasai dalam ati, pemedis tauka pengerindu disimpan tauka dipelalaika dalam ati enda ditemu orang bukai

makai jamu__Makai ngirup maya pengerami tauka ngintu pemati

makai mimpi__Ngintu mimpi jai ngambika tabar lar

makai pala bangah__Orang ka tak tegenung ngapa lebuh ditanya tauka diasuh ngereja pengawa

makai selamat__ngintu pengaga ati, baka ari pengada

makai suap__rasuah

mali lebu__Enda tau enda bulih

mali rampung__Enda tau enda menang tauka bedengah maya ngayau.

malu-malu tekuyung__Malu-malu tang ati keran amat, malu nka madah.

mandi darah__balat bedarah laban telih.

mang ari kepayang rendam sepagi__Bisa jaku didinga orang

mangkung tiang __Gawai Pangkung Tiang ti didirika dikena ngelai pemindah ngagai rumah baru.

manuk lepas jari bau tai__ Nama orang ka mengkang jai tajapan udah ngisi ukum tauka dilepaska ari penyalah.

manuk tuai__Orang tuai umur tauka manuk indu /sabung tuai ka suah menang disabung

mapa ke rau __Bam bendar, baka ke enda kala makai

mapap__Tak sengapa utai sebut, lain pekara ka diperandauka orang lain ga utai ka disebut.  Lain tanya, lain ga saut

mata engkudu__Orang lelaki/indu ka mayuh orang dikedeka ati, taja pan udah bebini/bepangan.

matahka lengan__Makai

mati enda ulih di kerari, parai enda ulih di ka enggai__Lama laun pan mati meh.

mayuh tai nyumbuh, banyak tai badak __ Tubuh aja ke mayuh, tang enda tetembu ke pengawa ka diasuh.

meayu-ayu __Orang ti sakit lama lalu nadai tentu dikarapka tau pulai gerai. Belayan tubuh orang ti sakit bakatu makin lama makin kusut dataika nyawa ditaban parai

melah pinang __ Pengawa rami bejadika orang belaki bebini.

Menteri Banggar ka Mati__Menteri Muda ka semina nemu bejanji ngapa maya ka bepilih, tang udah nya lalu nadai ati ka nulung rayat

Menteri Dagang Temuai__Menteri Pelancongan

Menteri Lumba enggau Main__Menteri Belia dan Sukan

menyadi perut jani, kaban perut ikan __ urang ke deka bekaban lebuh maya kitai senang aja. Enti udah maya dituntung penusah, nadai iya ibuh agi

meragai__Kayu nyau nadai daun/dara tuai/bujang tuai

merarau__Makai tengah ari

minta manuk__Minta manuk ngagai rumah orang ka diambi ngabang sebedau Gawai Antu

muka kelambi nyaganka kurap __ Mantaika penyai/penyalah/pemalu diri empu

mukut__Numbuk, ninju

mulaika pengingat__Ngenang hal ka lama/udah nyadi

mulaika semengat__Bebiau ketegal udah tinggang penusah ka tau nabanka nyawa

mulung__ 1. Nama bagi sebansa utai tumbuh. 2. Mulung pengawa ngumpul buah.

mulut nyebut, tang patung enda nyaut__Jaku madahka diri ka ngereja pengawa, tang tulang tauka runding nadai ati ka ngereja.  Seminan bejanji ngapa

mungkul tauka   mukul tauka  menukul __ Pengenap tesa kena madahka penyampau tunggu tauka ukum dalam adat Iban

muntis__Pemandai, pengelandik diri tauka pemangah, penelap tauka sikap / habit ka ukai ditampung ari apai indai, aki ini.

muntang__Senang, mudah, jalai semak, jalai muntang

munyi buluh belah__Tak semerak munyi

munyi burung ke makai buah kara__Ingar amat, ragak

munyi ka begawai –Ricah rami

munyi ka turun antu__Balat nyabak, enda ulih diaum

munyi ka di sampu __Gut-gut nganu urang enda nemu badu

munyi punggu ka labuh__Meredup

mutus ati__Enda ulih ditagang agi

mutus berani__Amat berani

mutus rampung__Berani ati

One response

  1. Leka jaku baka “cherita”,”cherida” enggau ti bukai ke bakanya patut ditulis/disepil ngena “ch-” lalu “hari” patut bepun ari urup “h”.Chunto,”dini hari”,pagi hari”,”haribulan”,etb….”Hari” tu engkeman reti enggau “day” ba jaku orang putih lalu leka jaku “ari” engkeman reti enggau “from”.Berunding meh….

Leave a comment