OKP Dana Bayang


PEMANCHA DANA ‘BAYANG’

Tusut Penatai enggau  Peturun OK Dana Bayang

1      Raja Sempulang Gana                            x      Endu Endun Serentum Tanah Tumboh   =     Cheremie (f)

2      Cheremie                                                    x      Ajie (son of Sengalang Burung)                  =     Lenya (f)

3      Lenya                                                            x      Gambing                                                              =     Begura

4      Begura                                                          x      Bata (f)                                                                 =     Pagan

5      Pagan                                                            x      Chanda (f)                                                           =     Nantang

6      Nantang                                                       x      Derang (f)                                                           =     Tenang (f)

7      Tenang                                                         x      Sukun                                                                   =     Kantan (f)

8      Kantan                                                          x      Kutok “Kanan”                                                  =     Nuai (f)

9      Nuai                                                               x      Lassam (Isup)                                                    =     Sukun

10   Sukun                                                           x      Beragai (f)                                                           =     Sawai (f), Tom

11   Tom                                                               x      Telo (Bragai) (f)                                                 =     OK Beti “Tajai Ngindang”

12   Betie “Tajai Ngindang”                           x      Endau (f)                                                             =     (Isik, Nawie (f), Senaang, Mandah (f), Kitang, Suma (f), Angkum) OKP Dana “Bayang”

13   OKP Dana “Bayang”                                x      Mengan (from Rapong)                                =     Tiong (f), OKP Nanang, Luyoh, Unting, Buda, Umpu, Landan (f), Kumang Badung (f)}, Ajie

14   Ajie                                                                x      Dimah (f)                                                             =     Mindu (f)

15   Mindu                                                           x      Panglima Budin “Gerasi”                               =     Mengan (f)

16   Mengan                                                       x      Ketit                                                                      =     Isah (f)

17   Isah                                                                x      Enau                                                                      =     Roselyne Petry (f) x Lionel Frederick Mawar = Gregory Nyanggau (Author

O.K.P. DANA “Bayang” di Padeh tu anak biak Orang Kaya Betie seduai Endau. Rambau tu menya, semina siku iya aja ti pemadu iya besai bendar kuasa, serta dikarapka semua tuai Iban enggau tuai Kayau dalam menua bagi kedua. Nyadi pangkat iya nyadi tuai megai menua, digelar Orang Kaya Pemancha. Dana tu tau serang, iya tampak bendar berita, lalu suah nguluka Dayak nyerang mayuh bengkah menua, alah ngerampit ke menua ka kena pegai Sultan Pontianak. Serang iya enda kala sabau ke dikumhai nadai kala balang.

Iya bisi enam iku anak lelaki, lalu tiga iku anak indu Sida tu iya nya : O.K.P Nanang, Luyoh, Aji (Saji), Unting, Buda, Umpu, Tiong (f), Landan (f) enggau Badong tauka “Kumang Badong”(f).Ari sida ke lelaki semina Orang Kaya Pemancha Nanang seduai Aji tau kayau, lalu sida bukai naka samina berani.

Nyadi lebuh iya baru deka ngangkat ka din bujang, sekali baru udah tembu makai lemai, Dana tumu bendar tinduk, ti alai iya bemimpi bakatu: Dalam mimpi iya, Dana asai ka bejalai niti jalai tawas bendar. Lebuh iya bejalai tu, asai sepi iya, iya betemu enggau orang mayuh bendar bekakinding besan ka baur ginti; mansang deka nginti ngagai sungai. Apin sempat nanya sida, sida dulu nanya ka pejalai iya iya madahka din deka nernuai ka Gelong. Sida lalu ngumbuk mai iya enggau sida nginti. Dana madahka diri enggai, laban iya deka ka Gelong. “Nya nadai ko meh Dana,” ko sida, “enti nuan nginti, baka kami ga pemulih nuan ikan.” Iya lalu nanya ka jalai ka Gelong. Sida madahka jalai meh ke lurus dititi iya. Iya pan lalu mupuk bejalai baru.

Enda lama udah nya, alai iya meda orang rnaiuh bendar bejalai datai an rnoa iya, beka-kinding besan ka jarin. Apin iya nanya sida, sida ga dulu nanya ka pejalai iya. Iya madahka diri deka ka Gelong. Ninga saut iya. orang laW ngumbuk iya enggau sida nyarin. Iya madahka diri nadal han, laban iya beguai enggai enda datal di Gelong. “Nya nadai ko mcli Dana,” ko saut orang. “enti nuan nyarin, baka kami ga pernulih nuan rusa.” Iya lalu nanya ka jalai ka Gelong. Orang madah ngagai iya, jalai meh ke lurus ka dititi iya. iya pan lalu mupuk karnaia nya.

Nyau ka lama tidali iya ngejang ka nya, alai iya tepeda ka bala orang rnaiuh bendar datai an mua iya, besan ka badal. Sereta meda iya orang lalu ngumbuk mai iya niadal. lya madahka diri nadai han limpang, laban iya beguai enggai enda datai di Gelong. “Nya nadai ko meh Dana,” ko saut orang ka dulu, “enti nuan madal baka kami ga pemulih nuan babi.” Iya lalu nanya ka jalai ka Gelong. Orang madah suh iya, jalai ke lurus dititi iya nya meh jalai kin. Iya pan lalu mupuk ga ngejang ka nya.

Nyau ka lama-lama udah iya bejalai ama nurun ama niki bukit, peda iya mayuh bendar bala orang beka-kinding besandang ka duku datai an mua iya. Nyadi bulu pala ke ngentudi ka bala sida, peda iya nyau buban bendar. Apin iya nanya ka panurun sida, sida dulu nanya ka pejalai iya. Iya madahka diri deka ka Gelong. Sida enda ngasuh iya lalu, tang lalu mai iya mensiang jalai padi. Iya madab ka diri enggai, laban enggai enda lalu ka Gelong. “Nya nadai ko meh Dana,” ko orang ke buban bulu pala, “enti nuan bumai, baka kami ga pemulih nuan padi.” Iya laW nanya ka jalai ka Gelong. Orang madahka iya, jalai kin meh ke dititi iya.

Iya pan lalu beguai-guai ga mupuk ngejang ka nya. Nyau kepuas iya udah bejalai alai iya lalu manggai di tinting. An nya peda iya ngenjing baka ka sakayu tinting pemanjai rumah orang ha tinting seberai. Iya )alu bejalai berari-ari alah datai ba kaki tangga orang. Datai iya dia ama ka niki ama enggai ga asai ati iya, nyau ka lama baru iya niki. Datai iya ha pala tangga, peda iya tak ngenjing puang rumah, ternpuan lurus baka lubang sumpit. Bejalai iya niti tempuan, datai ba tengah rumah, dia indu siku nyilak ka pintu lalu ngasuh iya tama ka bilik. Iya rnadah ka diri enda, laban beguai enggai enda datai di Gelong. Indu pan lalu pansut ka ruai, ngasuh iya duduk ka pantar. Iya enggai. tang nyau ka lama indu ngumbuk. iya pan lalu duduk.

Apin lama udah iya duduk alai indu angkat lalunyilak ka pintu bulk. Peda iya enda nemu agi pemayuh pesaka-reta orang dalam bilik; tajau lama peda iya ngenjing beka-dugau di Juan. Iya lalu angkat lalu nanya ka sapa empu bilik. “Tu bilik Rangkang Kirai Raja Sua, Pepat Pudak Bujang Sempulang Gana, iya ke buban ngentudi ka bala orang ke betemu enggau nuan tadi,” ko saut indu. “Nuan enggai tama bilik kami,” ko iya, “tang enti nuan gawa, baka kami ga pemulih nuan pesaka-reta ila.” Indu lalu madahka diri bini Pulang Gana empu, ka benarna Endu Endun Serentum Tanah Tumbuh Gegaruh niti antara, Endu lyak Serindak Tanggi Buluh ngelayang di dandang danggor tima, anak Raja Semarugah.

Iya lalu madahka diri deka mupuk. Indu ngasuh iya niti rumah lalu nurun an setak ngagai tuju mua iya. Bejalai iya an nya beguai-guai ama nurun ama niki bukit berari-ari. Nyau ka lama iya udah bejalai, iya pan nyau bisi ga ninga utai munyi sangap prang. Bejalai ga iya an nya, nyau ka lama baru iya bisi ninga auh kukuk manuk orang nyadi bendar. “Panjai endar rumah orang tu,” ko ati iya, “llama kukuk manuk nyau munyi ka sakayu tinting, kada enda tu rumah orang Gelong,” ko iya gut-gut bejaku kediri.

Nyau ka lama iya ke bejalai, rumah orang pan nyau di-peda; peda iya panjai bendar rumah orang. panjai an rumah ke di-tiki iya dulu tadi. Iya pan nyau semak ka semak, dinga iya enda nemu agi munyi pangerami orang. bisi orang ke nebah belikan, bisi kenyayat engkerebap, bisi ke nyepu engkerurai enggau bisi ke rindang gendang pampat. Datai iya semak rurnah, ngenung iya meda panianjai rumah. Datai di kaki tangga, iya lalu ngangau nanya ka panyadi rumah. Indu siku nilik an menyawan ba tebelayar lalu ngasuh iya niki, madahka rurnah jadi. Iya pan lalu niki, datai ba pala tangga, malik iya ka pantar meda lelaki siku duduk, ke lalu ngasuh iya duduk ba ruai sida. Iya madahka diri enda duduk laban lalu deka ngagai ruai Keling. “Enti nuan kin, kaki iya nyin ke chuit-chuit gali di panggau ba tengah rumah,” ko lelaki madah suh iya. Iya lalu mupuk bejalai niti temuan mansang ngagai ruai Keling. Datai iya ha ruai ke katiga, dia iya tak tekenyit meda lelaki siku ganjang entepa ka jari enda ngasuh iya lalu. Iya muntang an ruai geli meda nya, datai iya dia meda siku ga orang entepa ka jari telanjai bediri tengah ruai. Ge1i baru iya meda nya, nya-aai iya ngelipak deka ngelaung nengah pantar. Diri siku ga mensia peda iya telanjai entepa ka jar enda ngasuh iya nengah nya. Dia iya nyau kalat-kalat enda nemu tunga jalai lalu ngagai ruai Keling.

Nyau kepuas iya ka ngiga jalai enda temu, iya pan lalu nikal. Datai iya ba ruai orang ke di pala tangga tadi, alai indu lalu nyilak ka pintu ngasuh iya tama ka bulk. Iya madahka diri enda lalu. “Nya nadai ko meh Dana, nuan ga enggai lalu ngagai bilik Sempurai, enti nuan deka ngagai bulk sida Keling, nyin jalai nuan ngelaung an luan bilik. Din lagi, bisiindu siku ke niebabi makai. indu nya Indai Lippai. ulun tuai sida Ktiang,” ko indu madah ngagai iya.

Iya lalu nitk bejalai ngelaung an Juan liIik. Nyau ka lama ah iya bejalai, peda iya indu siku jai bendar gamal bng men babi makai ha Juan bilik. urung senentangrngah rumah. Meda iya indu tuai nya lalu ngelaluh iya. “Enti nuan ka ngagai Keling,” ko Indai Lippai. rganti dulu, nganti aku udah tembu meri babi makai  lagi tua sama sereta niki.” ko Indai Lippai. Kpan lalu nuduk ka diri nganti Indai Lippai tembu ner babi iya makai.

Udah ternbu Inidai Lippai meri babi iya makai, iya lalu mai Dana nikika rurnah nengah tangga ari luan bilik.  Datai seduai ba  bilik, iya lalu ngenung meda pemayuh perengkreta, tak chukop macham utai kebisi.Udh nya iya malik ka sadau. Peda iya iuanah endar gainal indu benung ngebat enda jauh an pala tangga sadau. eda nya iya tak enda berasai niki ka sadau, Daiaya ba pala tangga, malik iya baru, peda iya siku ga du manah agi rindang ngebat niuak ka dalam agi; iaaalu kin.

Datai iya dia kejang deka nuduk ka diri, peda iya Randi Ke benambar Rantal ke di-gelar Orang Kaya Panglima, endan ,idah nya ngah duduk nyandar semak indu ke ngebat. Kamaya nuan datai tuai?” ko Dana. “Baru apin laniniga udah datai aku tuai,” ko saut Randj, “Kena eiiiar tua betemu ditu” ko Dana. Tya pan lain duduk. Nyau h lama sida tiga udah berandau, alai indu madahka dri nyau lelak ngebat. Iya lalu nyandih lalu sama 1randau enggau seduai. Nyau ka lama sida tiga udih berandau, alai indu tak ngasuh Randi seduai Dana nesa panau ba dada iya. Randi pan lalu nesa, tang nima itung iya baru ka meraka arung dada indu, iya en[a tingat ka tiap diri agi. Iya berundang niap tiga kdi, lalu baka nya berari-ani, enti tiap iya udah merak arung dada indu, iya enda ingat agi ka panyampau.

Tembu Randi, alai indu ngasuh Dana ga niap panau nya tail. hap Dana, tang enda ga iya ingat ka panyampau, enti itung iya udah meraka arung dada indu. Iya lerundang niap tiga kali, tang lalu enda ingat berari, nti tiap iya udah ngelui arung dada indu.

Udah bkau nya sida tiga berandau baru. Nyau ka lama sida udah berandau, alai indu ngaga ilum pinang dua born. horn siti engkah iya ba pah kiba, enggau siti Ia pah karian iya. Iya lalu ngasuh Randi nyeput ilum siti dulu. Jeput Randi ilum ka ha pah kiba. Udah nya Dana ga nyeput, lalu jeput iya ka an kanan. Tang lebuh iya nyeput ilum, Dana lalu ngetil pah irilu.

Udah sduai nyeput ilum, indu pan lalu bejaku. Ko iya, “N3adi seduai sama-sama tau serang, tang serang Rand. chelap agi. Nyadi serang nuan Dana terubah nuai nyerang ka angat, laban lebuh nuan nyeput ilum pinang ba pah aku, nuan bisi lain ati.” Indu lalu madahka seran Dana balat agi an serang Randi, laban ilum pinang ambi iya an kanan. “Tang laban seduai sama-sama enda tetiap ka panau ba dada aku, nya-alai bisi siku orang enda ulih alah ka seduai. Enda lama agi ila, iya deka datai an tisau langit an sapiak mata-hari mati. Iya nya Raja Ribai, idung iya manchung, kulit iya burak, mata iya bular lalu buk iya pirang. Iya enda ulih labaii seduai. Enti seduai tetiap ka panau ba dada aku, nya barn siku pan nadai meh orang berani nantai ka jari ngelaban seduai,” ko indu. Indu lalu ngasuh seduai ngelalau uchu ambu seduai, enda ngasuh sida ngelaban Ribai enggai ka parai.

Udah nya indu ngasuh seduai malik. Malik seduai peda tak ngenjing besebun langit baka ka laban asap maya nunu. Seduai nanya ka kebuah langit besebun. Indu madahka nya asap rumah munsuh tunu seduai. “Samua menua nunga ngagai matahari idup,” ko indu, “siku pan nadai meh enchepai ngelaban seduai.” Indu madah ngagai seduai samua orang ka chelom kulit naclai berani ngangkat ka jari ngelaban seduai. Iya lalu madahka diri Kumang.

Udah nya seduai baru ka angkat mutar ke diri ka pulai, alai Kumang ngasuh seduai duduk atas tanggoi seraung. Tak tegu Kumang tanggoi lalu ngelayang terebai. Tekenyit kesal asai Dana lain dani. Lebuh iya dani mata-hari urung tengan niki han siti. muamuaManuk sabung ti pemadu di karapka iya bendar nya : Sabok “Gila Berani” apai Mang, Uyu apai Ikum, Unal “Bulan”, Igoh apai Lamban, O.K. Akun (Bedindang), Isiek enggau Senaang. Laban pemerani sida manuk sabung tu, semua kayau O.K.P. Dana Bayang nadai kala enda mujor. Apin iya nyadi tuai tau serang lebuh iya benung ngangkat ka diri bujang, iya bisi mimpi. Dalam mimpi iya, asai ka di padah ka Kumang ti diau di tuchong Bukit Santubong, enda ngasuh iya munoh sebarang orang ka diau senebing Batang Saribas terus ngagai Luba Santubong nyengkaum Batang KayongTimor Selatan nengeri Pontianak. Nya alai kategal mimpi iya tu, sepamanjai umor iya endang nadai kala ngalahka Bansa Melanau ti diau sabelah luba Nanga Rajang enggau ngilah nya kin.Nya alai ari mimpi iya nya tadi, tiap-tiap kali mansa Luba Santubong dalam pejalai iya mansang nyerang ngagai menua ari luar nya, iya enda tau enda ngetu samalam dia, awak ka ulih niki ka Bukit Santubong, deka nanya ngagai Kumang pasal pemujur serang sida.

Dalam bulan Tujoh taun 1800, OKP Dana Bayang mai perau 120 buah ari Batang Saribas enggau Skrang ngalahka Sungai Raya, dalam menua Kelimantan. Iya ngalahka mayuh Kampung enggau rumah panjai Melayu enggau Dayak Selakau serta munoh munsuh lebih 100 iku ba endur nya. Nambah ka nya, sida mega bulih mayuh bendar tangkap ke lalu dibai sida pulai ka menua.

Udah iya ka mujor bendar ngalahka Sungai Raya, OKP Dana Bayang mai tuai Melayu Saribas enggau Iban ari Skrang ngalahka nengeri Sambas dalam taun 1804. Sida babendar amat bamuk, serta mayuh bendar bulih dengah nyengkaum bansa Selakau enggau Dayak Lara ti diau nisau menua nya.

Dua taun lepas nya, dalam taun 1806, iya nguluka bala besai Iban ari Saribas enggau Iban ari Skrang ngalahka China di pasar Sengkawang. Lebuh ka bamuk tu, mayuh bendar bansa China ti nan ka diri ngelaban ngena parang bingkok ti dikumbai “Tat” di bunoh sida. Barang sida ti ulih ngelari ka diri lalu lari ngagai nengeri Mentrado. Mayuh mega sida ditangkap lalu dibai pulai, lalu turun sida bedau diau di menua Saribas datai ka diatu.

Kategal mayuh bendar munsuh udah lari ngagai menua Mentrado lebuh iya ka ngalahka Sengkawang, OKP Dana Bayang lalu ngalahka Mentrado dalam taun 1810, ngena perau pangayau 180 buah ari Saribas enggau Skrang. Lebuh bamuk ka sekali tu, nyau beratus-ratus china mati di dengah sida, lalu ka mimit aja tangkap olih sida lalu di bai sida pulai. Diatu turun sida mega agi mengkang diau di menua Saribas enggau Skrang, lalu sekeda bisi mega dijual ngagai tuai Melayu.

Lima taun udah bekau ka ngalahka China Mentrado, dalam taun 1815, OKP Dana Bayang nguluka lebih 100 buah perau pengayau Melayu enggau Iban ari Saribas serta Skrang mansang ngalahka Nengeri Pontianak malam hari. Sida bamuk babendar amat ngalahka kandang nengeri. Sida besatup enggau bala munsuh ti tegap bendar, lalu munsuh agi nitih sida ka tasik ngena perau. Lebuh kayau tu, manuk sabung OKP Dana Bayang diulu ka Libau “Rentap” enggau bala iya ti badengah bulih sabuah perau pala Melayu Pontianak, serta bulih perapasan keris sebilah ti beulu ka mas.

Dalam taun 1820, OKP Dana Bayang mai bala ngalahka bansa Selakau ti diau dalam garis menua Sarawak semak Tanjong Datu. Lebuh ka bamuk tu, laban munsuh ka di bantu bala Iban Lundu di ketuai ka OK Temenggong Jugah, anak lelaki Nyambong ti udah pindah enggau bala iya ngagai endur nya. Kebuah Iban Lundu masuk ka diri ngagai laya tu Iban Saribas enggau Dayak Selakau ari dendam lama antara Sebuyau enggau Saribas. Mayuh dengah ulih bala sida OKP Dana Bayang lebuh ka tu. Pia mega bala sida pan bisi mega kena bunoh munsuh dalam serang ka sekali tu.

Dalam taun 1825, OKP Dana Bayang ngalahka Mempawah semak Sambas ke alai sida mayuh bendar badengah ka orang berikan.

Serta udah pukas kayau tu, mayuh bendar tuai-tuai Saribas baka sida OK Antau “Linggang Negeri” seduai menyadi iya OK Gun “Mangku Bumi” ari Rimbas ngalahka Iban Sebuyau enggau bala ti enda besai, bebalaska tegal Iban Sebuyau ti mantu bala balau ti barengkah ngelaban Iban Saribas ba menua sida iya empu di Rimbas, Paku enggau Padeh.

Rambau benung pengachau tu baru nyadi dalam taun 1834 OKP Dana Bayang nguluka lebih 200 buah perau pengayau Iban ari Saribas enggau Skrang mansang ngalahka Sambas. Lebuh Kuta munsuh udah alah, OKP Dana Bayang lalu naban ka mariam siti ti ditinggal ka munsuh lari. Mariam tu ti digelar “Bujang Timpang Berang” lalu di bai sida pulai ka Saribas. Meriam tu mega ka lalu dikena OKP Nanang (anak OKP Dana Bayang) ninggang bala Libau “Rentap” lebuh ka nan ngelaban Rajah Brooke di tuchong Bukit Sadok datai ka maya sida nurun nundukka perintah dalam taun 1861.

Sama taun OKP Dana Bayang ti ngalahka Sambas, OK Rabong ari Skrang ngayau ngalahka Balau Iban enggau Melayu ba Bukit Banting di Batang Lingga bebalaska bala Balau ti udah nyerang Iban Skrang di Nanga Skrang.

Dua tiga taun udah OK Rabong ngalahka Balau Banting, Iban ari Undup enggau Iban Dau selalu bendar ngaga pengachau bekayau ka Iban ari Kumpang enggau Lemanak ke diau di sabelah ili Batang Ai. Ngasaika diri ka selalu kena kachau tu, sida lalu minta tulong OKP Dana Bayang bebalas nyerang Iban Undup enggau Dau. Keterubah iya OKP Dana Bayang bejaku madahka Iban Undup enggau Dau ukai munsuh iya, nya alai iya enggai ngemasuk ka diri ngagai laya tu. Tang orang Kumpang, Lemanak enggau Skrang keras bendar minta tulong iya, laban enti semina sida iya aja, tentu munsuh tu enda ulih di alah ka sida. Sida mega suah udah alah laban munsuh tu dalam kandang lima taun ti ka udah.

OKP Dana Bayang lalu nanya sida sapa orang ti deka di padu ka sida nyadi tuai kayau ngelaban munsuh tu. Sida Tuai Iban Skrang, Lemanak enggau Kumpang sama nadai mayuh jaku lalu setuju ngasuh OKP Dana Bayang nyadi ka tuai kayau sida.

Ninga sida tak berat bendar minta bantu iya, OKP Dana Bayang pan sinu serta deka berunding ka peminta sida. Iya lalu madahka sida, sabedau iya nyanggup nguluka sida ngayau, iya dulu deka nanya semua bala Manuk Sabung iya dulu serta enggau semua Tuai Kayau bukai di Saribas laban deka nemu paneka sida enggau ngayau ka sekali tu.

Orang seruan ari Kumpang lalu diasuh OKP Dana Bayang nganti berita ari Manuk Sabung serta enggau Tuai Kayau bukai dalam kandang dua tiga hari nya.

Dalam kandang dua tiga hari nya, tuai sida ari Ulu Layar iya nya Unal “Bulan” enggau manuk sabung iya Igoh apai Lamban enggau Uyu apai Ikum, datai madahka sida sama setuju deka enggau ngayau. Linggir “Mali Lebu” ari Paku pan madahka diri enggau bala manuk sabung iya deka enggau, tang sida iya apin sempat mindah nama apin abis nugal umai bukit.

Serta OKP Dana Bayang udah nemu runding semua Tuai Kayau Saribas bukai enggau Manuk Sabung sida ti setuju deka enggau ngalahka Undup, iya pan lalu ngasuh bala seruan ari Kumpang nya pulai awak ka madah ngagai bala sida din, iya enggau bala manuk sabung iya ari Padeh, Layar enggau Paku deka datai enda lama agi ka Kumpang.

OKP Dana Bayang pan lalu milih manuk sabung iya empu nambah ka enggi sida Unal “Bulan” ari Ulu Layar enggau sida Linggir “Mali Lebu” ari Paku. Manuk sabung iya ka di bai OKP Dana Bayang iya nya Sabok “Gila Berani”, Bedindang enggau menyadi iya Isik seduai Senaang. Manuk sabung Unal “Bulan” ari Ulu Layar nya Igoh Apai Lamban seduai Uyu apai Ikum. Nyadi manuk sabung Linggir “Mali Lebu” ka enggau ngayau tu di ketuai ka Enchana “Letan Pulas Mas”, Birai “Jawa Jambai”, Minggat Apai Runai enggau Chulo “Tarang Bulan”.

Lebuh semua pengawa ke nyendiaka kayau udah tembu diator, sida OKP Dana Bayang enggau beratus-ratus bala iya lalu angkat ari Padeh. Sida melunggang ka Skrang lalu bemalam samalam ba Nanga Lemanak. Hari siti sida lalu mupuk bejalai ka Kumpang. Lebuh sida datai din, sida meda nyau beribu-ribu bala endang udah nganti penatai sida. Penatai bala sida nya tadi ari Skrang, Seramat, Lemanak enggau Belambang.

Malam nya lebuh ka berandau enggau tuai-tuai bukai, OKP Dana lalu nanya ngagai sida berapa penyampau sida ari Skrang, Lemanak, Saramat, Belambang enggau Kumpang udah sedia deka enggau bala. Sida madahka iya bisi dua tiga ribu iku ti endang udah datai, lalu enda temu pemayuh ti agi deka datai. Udah ninga tu OKP Dana Bayang nanya sida baru sekali ka sida amat milih iya nguluka bala. Tuai sida lalu nyaut endang agi nitih ka semaya endang siga ngambi iya jadi ka tuai nguluka bala. OKP Bayang pan lalu madahka sida enda ngasuh sida angkat dulu, laban agi nganti penatai Linggir “Mali Lebu” enggau bala iya ari Paku ka agi nembu ka tugal umai sida. Nya alai sida Kumpang kiruh bendar ngintu bala pengayau dalam kandang dua minggu lebuh ka nganti penatai Linggir “Mali Lebu” enggau bala iya ari Batang Paku.

Dua minggu lepas nya, baru bala Linggir “Mali Lebu” datai. Malam nya OKP Dana Bayang pan lalu mai orang barengkah baum ka pasal kayau. Dalam aum nya, iya lalu nusoi ngagai Linggir “Mali Lebu” pasal pemutus runding sida Batang Lupar ti udah nirika  iya jadi ka tuai nguluka bala ngalahka Undup. Linggir “Mali Lebu” pan lalu setuju serta madahka atur nya betul bendar laban ko iya, ” nadai tuai bukai ditu bisi lebih agi ari nuan ti udah lama serta udah suah agi nguluka bala ngerja pengawa besai baka tu. Enti ukai nuan, OKP Dana “Bayang”, di padu nyadi ka tuai bala kitai, aku enggau bala manuk sabung aku nyangka enda enggau bebala tang lalu pulai ngintu pengawa umai di menua din,” ko Linggir “Mali Lebu” nampong jaku iya tadi.

Udah ninga saut Linggir “Mali Lebu” nya tadi, OKP Dana “Bayang” pan lantang bendar ati. Iya pan lalu madah ngagai semua tuai bukai utai ti enda tau enda di kerja dulu dikena nyandia ka Kayau. Iya ngatur dua iku ari tuai ka dia ngiga tambak burung (ka deka di bai sida ngayau jadi ka tanda burung sida). Tumu pagi hari siti, seduai pan lalu nurun ngiga tambak burung. Apin lama udah nurun, siku ari seduai lalu ninga Ketupong Kanan, lalu tuai ka siku agi lalu ninga Beragai Kiba.

Udah nya, pagi siti OKP Dana Bayang agi ngasuh tuai dua iku bejalai ka babas ngiga tambak burung baru nambah iya ka udah. Siku ari seduai iya ninga Pangkas Kanan, lalu enchabut anak kayu ka tambak burung. Iya ka siku agi lalu ninga Embuas Kiba. Udah tembu nya tadi, seduai lalu bejalai sama ngiga tambak Kelabu Papau Kiba.

Lalu enggau tambak burung nya tadi, OKP Dana Bayang lalu madah ngagai bala tuai ka dia, “laban kitai bisi semua tambak burung tu, nama-nama pan burung bukai bisi didinga kitai lebuh kitai mansang nurun ngayau ila, nadai tau pulai ka pengachau kitai,” ko iya.

Malam udah tembu pengawa ngiga tambak burung, sida pan lalu ngadu ka piring ading dikena sida ngangauka Petara awak ka sida ulih nulung ngalahka munsuh enggau lantang. Udah tembu pengawa miring, lemambang dua iku lalu diasuh berenung kayau ngangauka orang Panggau Libau enggau Gelong datai nulung serta enggau sida iya ngayau ngalahka munsuh.

Udah tembu miring, dua iku lemambang lalu diasuh ngangauka renung kayau awak ka ngasuh orang ka berani ari Panggau Libau enggau Gelong datai nulung sida bamuk ngalahka munsuh. Lemambang ka berenung tu tadi endang mangkang mahligai pengaruh enggau senjata ti udah diengkah dalam mahligai awak ka orang ka bujang berani ari Panggau Libau enggau Gelong nyumpah semua utai ngambi ka iya pulai bisa ti lalu tau nulung sida. Lebuh lemambang udah badu berenung dinihari nya, sida pan lalu diberi orang ka bempu rumah makai pagi. Tembu makai, tuai rumah pan lalu ngempuru ka orang baum ba ruai iya laban deka nanya ka mimpi siku-siku malam nya.

Udah semua bala penguang nusoi mimpi diri, OKP Dana Bayang pan lalu nanya ka mimpi tuai rumah empu. Saut tuai rumah, “mimpi aku malam nya asai ka munoh kaban beruang, udah nya aku lalu malik serta meda mayuh bendar bangkai kaban beruang mati nyau baka garing kiba-kanan. Udah nya mega, aku asai ka ngalahka kaban nyumboh, lalu lebuh aku malik udah nya, peda aku bangkai nyumboh nyau baka garing sabelah tanah ngelingi aku dia.”

Udah ninga ka mimpi Tuai rumah nya tadi OKP Dana Bayang pan lalu ngasuh orang ti manah buah mimpi mupuk nurun mansang nyerang enggau iya. Lebuh sida bejalai nengah jalai nuju Undop, OKP Dana Bayang ngasuh bala ngetu enda lama, laban deka barengkah ngusok ka burung ka didinga sida serantau jalai sepagi nya (reti ngusok tu kena bebasa ka burung). Udah tembu ngusok, sida lalu majak ka pejalai sida, sampai ka sida datai ba endur sabengkah ti endur sida ngetu tiga malam beburung ka nyawa Ketupong kanan ka didinga lebuh ka ngambi tambak burung nya suba. Tembu tiga malam sida beburung ba endur nya, sida lalu majak ka pejalai sida baru sampai ngagai tengah hari ka endur sida ngetu samalam ngibun tambak burung Beragai Kiba.

Tumu pagi siti, OKP Dana Bayang lalu ngerah bala bejalai baru ngagai antara menua enggau munsuh. Ba rantu jalai sida lalu ngetu samalam baru laban deka ngibun tambak burung Pangkas kiba. Hari siti sida lalu bejalai baru, lalu datai ba menua enggau munsuh tengah hari rapas. Dia sida lalu bedampa awak ka bisi endur sida diau. Lebuh orang ka biak agi tu benung bedampa, OKP Dana Bayang lalu ngasuh Sabok “Gila Berani” seduai Bedindang nguluka bala dua belas iku bejalai ka dalam babas ngikup ka bala pengayau sabelah menua nya dia ngagai jauh malam enggai ka dilanggar munsuh enggau ngenyit.

Pulai sida ngikup malam nya, OKP Dana Bayang lalu nanya ka berita sida. Bedindang lalu madahka bala sida bejalai begadai-gadai dalam babas enda nengah arong jalai, lalu masuk ngagai menua munsuh. Sekeda sida niki puchok mengeris awak ka tampak endur sida meda ka endur rumah munsuh. Sida meda rumah panjai munsuh ari jauh. Udah tembu berati ka gaya rumah munsuh nya, sida lalu mulai ka diri ngagai tugong bala malam nya.

OKP Dana Bayang lalu nanya Bedindang, “Enti kitai angkat tumu ari tu, ni ka maya kitai datai nuntung ba rumah munsuh?”. Bedindang lalu madahka OKP Dana Bayang “Kitai tentu ulih datai din apin tengah hari. Kitai tau berapi dulu pagi nya enti kitai deka datai din maya tengah hari rapas.”

Ninga nya OKP Dana Bayang lalu ngerah bala berapi udah tengah malam awak ka ulih bakejang ari nya rerak tawas. Iya mega madahka ngagai semua tuai-tuai bala, iya ukai semina deka ngalahka sabuah rumah munsuh aja, tang semua rumah panjai munsuh sekayu Batang Undup. “Nya alai udah kitai ngalahka sabuah rumah panjai munsuh ka tarubah iya tu, kitai lalu bepalan ari rumah nya ngalahka rumah panjai bukai,” ko iya madahka sida.

Tumu pagi siti sida lalu angkat bejalai nuju antara menua ka semak rumah munsuh nya tadi. Datai sida ba pun kayu mengeris ti endur bala pematau ngila ka gaya rumah panjai munsuh dulu agi ari nya, OKP Dana Bayang lalu mai bala diau dia malam nya awak ka berandau ka atur deka negah munsuh.

Lemai nya, OKP Dana Bayang lalu ngangau bala pamesai tuai kayau iya baum. Dalam aum nya, iya ngasuh Sabok “Gila Berani” seduai Bedindang mai dua iku bala bukai nyepai pemindah munsuh semak ka agi. Sekeda pengayau bukau diasuh iya jaga ngelingi dampa arau sida enggai ka dialah ka munsuh enda ngadang.

Pagi siti, Sabok “Gila Berani” seduai Bedindang enggau dua iku sida bukai lalu nyau nurun mansang nyepai bala munsuh. Sida empat pulai ngagai dampa arau endang udah jauh lemai. Lemai nya OKP Dana Bayang lalu nanya rita sida empat ka nengkilun ka pendiau munsuh. Ko Bedindang, sida bejalai nengah jalai tang nadai batemu enggau munsuh. Semadi lebuh sida udah datai nyau semak bendar enggau rumah panjai munsuh, sida bisi ngemata ka ari puchok kayu. Pemanjai rumah dipeda sida bisi tiga-puluh pintu.

Ninga rita nya, OKP Dana Bayang lalu ngasuh bala pengayau mengkang diau dia sahari da agi. Malam nya iya lalu ngerah bala tumu tindok ngiga mimpi. Bala ti ngambi kayu kena berapi diasuh ngambi kayu ti udah chukup mati serta rangkai bendar awak ka enda berasap enti dikena berapi laban sida udah semak bendar ari rumah munsuh.

Hari siti lebuh bala pengayau ke biak nyau ngambi kayu api ka babas, tuai-tuai kayau serta enggau bala pengayau ti endang tau dikarap landik serta berani, lalu berunding ngiga jalai dikena ngalahka rumah panjai munsuh nya. Sida ke berandau dia diulu ka OKP Dana Bayang empu, ditangkan ka Linggir “Mali Lebu” enggau Unal “Bulan”. Semua atur udah putus magang ba aum malam nya, semina nganti ka barengkah agi. Dalam aum nya, OKP Dana Bayang mega nanya ka pemayuh rumah munsuh dalam Batang Undup ngagai orang Kumpang. Sida madahka ngagai iya rumah munsuh di Batang Undup mayuh lalu sekeda nya bisi udah dialah ka enggau jalai Kayau Anak.

Ninga rita tu, OKP Dana Bayang lalu nerang ngagai sida ari Kumpang, ko iya “Laban aku udah minta bantu ari semua tuai kayau ari Batang Saribas ti berani serta bisi bendar paneleba dalam pengawa tu, aku enggai ngetu ngapa ngalah serta nyerang rumah munsuh datai ka semua sida alah magang nitih ka penembu ati aku.” Jaku OKP Dana tu tadi ngenyit ka ati tuai sida ari Kumpang, laban ko ati sida iya semina ngalahka rumah sabuah nya aja.

Udah badu makai malam nya, OKP Dana Bayang lalu ngerah semua tuai kayau nusoi mimpi diri malam nya ba mua mayuh. Udah abis bala mayuh betusui ka mimpi diri, OKP Dana Bayang lalu nanya ka mimpi bala tuai kayau ari Padeh, Paku enggau Layar. Sida bela madahka ngagai iya , semua lantang magang dalam mimpi.

Udah ninga ka semua utai tu, OKP Dana lalu bejaku enda ngasuh sida ka jai mimpi enggau bebala, tang pulai ngagai rumah diri empu. Iya lalu ngatur tuai-tuai kayau nyengkaum Linggir “Mali Lebu” seduai Unal “Bulan” nguluka bala mansang nyerang nengah tiga batang jalai baka tu:

  • Tuai kayau iya empu ari Padeh bejalai ari tengah jalai.
  • Manuk sabung Linggir “Mali Lebu” nengah jalai kanan.
  • Manuk sabung Unal “Bulan” nengah jalai ari kiba.

Manuk sabung orang ari Kumpang, Skrang, Lemanak, Seremat enggau Belembang diasuh diasuh bejalai ari belakang sida tu magang bebagi-bagi. Sabok “Gila Berani” seduai Bedindang bejalai dulu ka bala ba jalai tengah. OKP Dana nyemetak bendar jaku madahka bala ti ngena jalai tengah enda sekali-kali diasuh masuk ka dalam rumah munsuh. Sida semina ngipa munsuh ti pansut ari rumah.

Serta hari terbak tawas, benung munsuh makai pagi, sida lalu ngenyit ngelanggar rumah munsuh. Dalam serang tu, mayuh bendar bala munsuh parai, semina mimit aja ti bakal. Barang ti ulih lari, lalu ngelari ka diri. Perapasan mayuh bendar ulih sida, baka tajau lama, bedil temaga, bendai enggau setawak.

Udah OKP Dana ditusui ka Bedindang pasal serang sida tu, iya lalu ngasuh sida nguan rumah nya serta lalu dijaga enggau tegap awak ka likun ari langgar munsuh. Bedindang, Sabok “Gila Berani”, Isik & Senaang lalu nyau nguluka manuk sabung bukai bejalai nuju antara menua nya enggau rumah panjai sabuah agi berati ka bala munsuh enggai ka bala munsuh ngenyit malas lalu ngelanggar bala sida. Sida bukai ti tinggal lalu napuk perapasan sida sabelah babas ngelinggi rumah ti udah alah lalu diwan sida jadi ka palan.

Udah badu babela makai lemai lemai nya, OKP Dana lalu ngagau tuai-tuai kayau serta tuai bala bukai baum ba palan iya dalam rumah panjai nya. Sida bukai ka enda enggau baum diasuh iya jaga rumah ngelinggi nya dia. Dalam aum serak tu, iya ngasuh semua manuk sabung enggau bala bukai sama ngingat ka jalai enggau akal sida ka nyerang lalu ngalahka rumah panjai nya tadi lalu ngena atur nya nyerang rumah bukai ka deka diserang sida dia. OKP Dana lalu ngasuh Sabok seduai Bedindang bejalai serta nengkilun ka pendiau munsuh hari siti, apin sida barengkah nyerang.

Datai ba maya hari siti Sabok seduai Bedindang lalu mai bala dua tiga iku nengkilun ka bala munsuh ba rumah panjai ka ari ulu sida. Datai sida dia sida nadai meda orang siku laban orang dia udah lari dua tiga hari dulu ari nya.

Lebuh sida pulai, sida lalu nusoi berita sida ka matau munsuh nya ngagai OKP Dana. Ninga rumah panjai munsuh nya nadai orang agi, iya pan lalu ngerah bala ngalahka rumah nya pagi siti. Sida angkat ari nya nyerumba rerak tawas. Atur sida bejalai baka atur ka pejalai ka dulu agi ari nya. Lebuh ka belangar tu, ka dua iku aja munsuh dibunuh sida. Rumah panjai tu alah enggau mudah laban munsuh udah ninggal ka rumah nya dulu ari nya. Bala sida lalu nguan rumah nya.

Lebuh sida udah nguan rumah nya, bala manuk sabung lalu belatur nyaga rumah nya. Sabok seduai Bedindang lalu bejalai jauh ka dalam babas berati ka bala munsuh enggai ka bisi nginau sabelah menua nya lalu ngenyit nyerang bala sida. Lebuh seduai rembus ba umai orang, seduai lalu batemu enggau dua iku orang melaki bini ti mansang deka mantu munsuh. Lebuh tapeda ka seduai, bini lelaki nya nyau getar-getar takut. Sabok seduai Bedindang lalu nanya ka penunga seduai. Seduai melaki bini madahka diri datai ari Merakai, Kelimantan Indonesia laban bisi ninga berita Rumah Jarup di Ulu Undup dialah ka orang Kumpang. Sabok seduai Bedindang pan bisi ninga berita nya lalu deka nemu berita nya terang agi ari orang ka empu rumah nya. Orang melaki bini nya tadi lalu madahka ngagai Sabok seduai Bedindang, orang ti agi ulih ngelari ka diri ari langgar munsuh lalu lari ngagai rumah panjai Suring di Ulu Undup lalu diau serta belindung dia. Sida mega udah minta bantu bala Kantu ari Merakai nulung sida nan ka rumah ngelaban penyerang ari Kumpang.

Udah ninga semua rita tu, Bedindang seduai Sabok pan madahka diri deka pulai lengkas dulu awak ka ulih mantu bala Sureng nan ka diri ari langgar munsuh. Seduai pan lalu mulai ka diri ngagai bala sida lalu nusoi rita ti ulih seduai ngagai OKP Dana.

Udah ninga berita tu OKP Dana lalu bejaku nunga tuai orang Kumpang, lalu nanya ka runding sida pasal ka deka ngalahka rumah Sureng. Sida bela nyaut enda ulih meri penemu laban udah arap enggau penuh ka OKP Dana serta samua tuai bukai ari Saribas enggau bala manuk sabung sida nulung munas serta ngalahka sida ti selalu nyerang orang Kumpang dalam kandang empat lima taun ti udah lalu.

OKP Dana pan lalu nanya ka tuai sida ari Lemanak, Skrang, Seremat enggau Belembang pasal ti deka ngalahka rumag suring. Sida bela nyaut madahka diri endang nitih ka kayau OKP Dana ngagai sebarang kayau ti diulu ka iya.

Udah mending ka runding tuai kayau ari Batang Lupar, OKP Dana lalu nanya ka penemu Linggir “Mali Lebu” ari Paku serta Unal “Bulan” ari Layar. Linggir seduai Unal lalu mansut ka jaku. “Kami tu ga udah nitih ka kayau serta mantu bala OKP Dana ngelaban Undup, Kami duai enggai ninggal ka nuan sa-agi-agi nuan ngerja pengawa.”

Udah ninga runding bala mayuh, OKP Dana pan lalu bejaku, “Enti semua runding udah sagala munyi nya, kitai patut majak ka pengawa ti deka ngalahka Iban Undup. Kitai anang kakang nguluka bala ngelanggar rumah Sureng, ti endur bala munsuh udah nguta diri ari bantu bala Kantu enggau orang bukai ari menua Indonesia.”

Malam nya OKP Dana ngasuh sekeda bala manuk sabung iya bejaga jauh dalam babas ngelingi endur nya enggai ka bala munsuh bisi belalai matau bala sida. Iya mega ngelalau bala iya enda ngasuh munoh bala munsuh ti bisi meda bala munsuh dalam babas. Sida ka bejaga tu diulu ka Sabok “Gila Berang seduai Uyu Apai Ikum. Sekeda sida ngaga kuta ngelinggi nya kena nagang pemudah tempoh munsuh enti munsuh bisi datai. Sida mega lalu nan beribu-ribu tukak digaga ari batang nibong serta buluh temiang.

Hari siti Bedindang seduai Uyu Apai Ikum bejalai ngagai umai orang ti endur Sabok seduai iya betemu enggau munsuh melaki bini dua hari dulu agi ari nya. Kebuah seduai bejalai kia nyangka munsuh enggau bini iya mengkang agi dia nganti bala Kantu bukai ti datai mantu bala Sureng di Ulu Undup. Datai dia seduai nadai agi meda munsuh nya dia. Nya alai seduai lalu majak ka pejalai seduai jauh agi sampai ngagai seduai rembus ba pendai semak rumah panjai Sureng.

Lebuh seduai benung bejalai sabelah menua semak rumah munsuh nya, seduai lalu tapeda ka orang dua iku benung mungga kayu api ba tebing sungai. Seduai lalu nanya ka penatai sida tak bebala mayuh baka nya. Sida madahka Bedindang seduai Uyu, sida datai ari Merakai sama enggau pangan sida ti benung mandi dibaruh ba sungai. Bedindang lalu nanya ka pemayuh sida udah datai nguang Sureng. Siku ari munsuh nya tadi lalu lalu madahka orang ari mayuh buak rumah di Merakai bisi datai tiap-tiap hari nulung nan ka rumah Sureng.

Uyu pan lalu nanya, sekali ka bala ari Merakai enggau bala Sureng semina deka nan ka rumah ari langgar munsuh aja tauka nyerang munsuh dulu. Orangnya lalu bejaku madahka semua parengka ti dikena bamuk udah tembu magang, lalu Sureng deka nguluka bala nempoh bala munsuh ba palan munsuh empu pagi pagila. Ninga tu Uyu seduai Bedindang pan lalu madahka diri deka mandi enggau pangan sida ba pendai di ili dia sabedau niki ka rumah Sureng. Seduai lalu beguai-guai mulai ka diri ngagai bala sida.

Udah datai ba langkau palan, OKP Dana enggau bala tuai bukai lalu ngulu Uyu seduai Bedindang nanya ka berita seduai ti udah pulai matau munsuh. Seduai lalu nerang ka sida pasal pejalai seduai ke datai ba pendai rumah Sureng ka endur seduai betemu serta berandau enggau orang dua iku ti madahka seduai iya bala Sureng dibantu bala penguang Kantu deka datai nyerang sida pagila lalu enda nan di rumah Sureng empu. “Nya alai kitai enda tau enda nyendiaka diri ngelanggar sida ba rumah sida empu tauka kitai nan ditu pagila,” ko Uyu nusoi berita ngagai OKP Dana enggau tuai-tuai ke bisi dia.

Nya alai tak sahari-hari nya sida majak nguta palan sida enggau chukup tegap serta lalu nambah ka pemayuh tukak ditanam sida ba semua endur ari luar kuta sida.

Udah badu makai lemai nya, OKP Dana lalu ngangauka baum baru ba endur iya, awak ka mutus ka semua kerja ka nyendiaka diri. Dalam aum nya iya ngatur lapan iku manuk sabung ti dikarapka iya bendar diulu ka Bedindang seduai Uyu negah bala munsuh enggau ngenyit, tang nganti kira dua puluh iku udah masuk kandang antara enggau rumah panjai sida iya empu. Pia mega iya ngelalau bala mayuh enda ngasuh sida ngamok dulu, sebedau sida ti diasuh ngipa negah munsuh, baik ka munsuh nitih ka sida tau ka enda.

Tumu pagi siti Uyu, Bedindang sama enggau Isik seduai Senaang enggau orang bukai ti udah diator nyempulang seduai lalu nyau ngagai endur sida ti negah, enda tentu jauh ari endur kuta sida. Udah tembu sida belatur, sida lalu barengkah ngeram ka ipa ba tisau jalai. Enda bangat lama udah sida ngeram ka ipa, nya baru bala besai munsuh datai mansa jalai sanentang sida ka ngeram ka ipa. Sida lalu angkat ari ti ngipa lalu negah bala munsuh serta nachah ka munsuh ti udu bendar tekenyit. Sida udu bendar bamuk enggau panjung-panjung. Lebuh ninga panjung sida, bala ka tinggal ba kuta lalu ngadang serta ngatur diri ba endur ti manah, nan ka rumah enggau kuta ari dalam pagar kuta. Sida bamuk udu bendar.

Bala munsuh nyau enda nemu utai asai nya agi diansak ka bala pengipa. Enti sida surut, sida dijamah orang ka ba kuta. Sida nyau baka rauh, lebih agi lebuh sida kena tebak tukak apin sida datai ba senentang rumah panjai ti udah tegap bendar kena kuta sida OKP Dana. Bala munsuh mayuh bendar parai lalu iya ka bakal mega ditangkap sida.

Udah pukas sida ka bamuk tu tadi, OKP Dana lalu meda ka pemayuh bala iya ka bisi bakal. Bala sida ari Kumpang enggau Belambang bisi parai. Tang laban sida ka bamuk tu tumu tembu, nya alai bisi bendar hari sida numbak ka bangkai bala sida ti bisi parai udah tengah hari nya.

Nyau udah makai lemai nya, OKP Dana lalu ngangauka baum baru. Dalam aum tu iya bejaku mai bala ngalahka rumah Sureng tumu pagi siti. Iya lalu ngasuh semua manuk sabung ti landik serta taleba nyendiaka diri lamai nya. Orang bukai ka enda ulih enggau nyerang diasuh nyaga kuta enggau orang ka bakal. Sabok lalu bejaku madahka nya bebuai dadu bendar ninggal ka sida baka nya laban enti munsuh datai baru nyerang kuta tu, tentu sida ka bakal serta sida bukai enda ulih enggau nyerang tu nadai penyadi. Tang ko OKP Dana, “munsuh tentu enda datai agi udah ka rusak bendar kena alah ka kitai pagi tadi. Udah sida alah bendar baka nya, semua penguang Sureng tentu pulai ngagai menua sida empu di Kelimantan Barat.”

OKP Dana lalu bejaku mai bala ngelanggar rumah munsuh ngintai ka maya sida makai pagi rerak tawas. Malam nya semua sida diasuh nat ka diri enggau chukup serta tindok tumu ngintai ka mimpi. Agi dinihari dalam, OKP Dana lalu nanya ka mimpi bala sida. Iya lalu ngasuh bala sida ka enda manah mimpi tinggal lalu nyaga bala sida ti bakal enggau sida ti enda enggau tadi. Iya samina mai semua sida ti manah mimpi enggau iya.

Lebuh sida datai ba rumah panjai Sureng lebuh maya rerak tawas, OKP Dana lalu nguluka bala iya masuk ngagai rumah Sureng. Iya lalu dientudi ka Linggir “Mali Lebu” seduai Unal “Bulan”. Lebuh sida bejalai nengah ruai nyandang nyabur ba jari sida, sida nemu ka dua-tiga iku aja munsuh bisi diau ba rumah nya. Lebuh bamuk sida nyau ka munoh semua munsuh enggau nadai penangul. Sida lalu pulai ngagai palan sida enggau lantang laban nadai bisi siku bakal. Sida bulih bendar tajau lama, setawak, bendai, chapak lama enggau utai bukai jadi ka perapasan dibai sida pulai.

Kena nanda pamenang iya ti ngalahka Undop, OKP Dana Bayang semina mai benda Guchi sigi ti agi mengkang disimpan peturun iya di Lubok Nibong, Baram, nambah ka benda menaga enggau benda rusa. Linggir “Mali Lebu” beperapasan ka benda menaga sigi ti diintu bala ichit iya di Matop, Paku. Bala manuk sabung ti bukai sama bela bulih perapasan magang, baka tajau lama enggau bedil temaga enggau parengka temaga bukai. Udah bekau tasah diserang bala OKP Dana Bayang enggau orang ari Kumpang, orang Undup lalu lari ngagai dua bengkah bagi menua. Mayuh agi sida ngagai Salimbau dalam Kelimantan Barat, lalu ti bukai nya lari ngagai Ulu Lingga lalu diau enggau bala Balau.

Nyau kelama udah nya menya, lebuh Mr. Brereton megai kubau Skrang, sida diasuh pulai baru ka Undop, tang lebuh sida datai dia sida nemu menua Skrang Ili udah diwan orang ari Skrang, lalu di Ulu Undop udah diwan orang Kumpang. Dalam taun 1843 (11/6/43) lebuh Sir James Brooke seduai Admiral Keppel ngalahka Saribas ba Nanga Padeh. Udah ti alah belanggar di Nanga Padeh tu nya ngujung ka OKP Dana Bayang enggau Linggir “Mali Lebu” dikangauka Rajah James Brooke ngagai kapal iya di Tanjong Sabuloh dalam kandang Saribas Ili ngasuh seduai iya nyerah ka diri nundukka Parintah. Tang iya enggai nyain surat ti ngasuh iya nyerah laban iya agi enggai nunduk tau ka ngelala Perintah ti dipegai Rajah Brooke. Lalu maya nya mega Rajah James Brooke bisi nulis pasal seduai ti munyi tu:

…………….“Orang Kaya Pemancha Dana Bayang ari Saribas diatu bisi lalu ngagai aku …iya tu orang ti pemadu iya diketakut ka serta mega mutus berani. Iya enda besai gamal lalu pendiau iya likun serta umur iya nyau tuai. Lengan kanan iya singkong lalu tubuh iya penuh laban litan abi pantap serta abi tumbuk sangkuh. Aku deka bendar berati serta merening gamal iya, lalu ari semua tuai bukai dalam batang ai nya, ba runding aku, iya siku tuai ti pemadu pandai serta lurus ngiring bala anembiak iya.”………………

……………“Siku agi tuai bansa asal ti sama bisi lalu ngagai kapal aku iya nya Linggir. Tubuh iya baruh, manah bendar di peda. Mata iya gining-gining baka perening mata ular bisa lebuh iya duduk atas deck kapal. Aku enggai badu merening ulah iya ti likun laban ari perening mata iya ti tajam bisi pangering, pemintar lalu nemu beparagam ka utai dudi hari ila. Silak mata iya mit serta tajam indah enda baka jarum kompas.”…………………

Nyau lama udah lepas ngalahka Undop, dalam taun 1853, Iban ti diau di Layar, Padeh enggau Paku Ili, bisi nangguk buntal ba Tanjong Kauk ari ulu Nanga Rimbas dalam Batang Saribas. Tiap-tiap taun ba sanentang nya endang maya buntal ngempas ka diri deka batelu. Nyau beratus-ratus bala Iban bebuntal dia nyengkaum OKP Dana Bayang enggau kaban iya.

Sakali benung orang mayuh benung betangguk ngena perau ba sungai nya, peda datai bala Balau mudik ai Saribas ngena perau pengayau ngalahka sida ti benung berikan. Bala balau endang nemu sanentang nya endang endur orang betanggok maya nya taun. Sida lalu bamuk enggau munsuh besenjata ka sengayuh laban mayuh sida nadai mai duku, semina mai lungga kena nasa buntal. Bisi sida nutuk munsuh ngena turus enggau sebarang utai ti dikemisika sida di dalam perau. Ba endur bamuk tu mayuh bendar perau sida karam lalu sida mayuh lemas tauka parai dibunuh munsuh.

Ari beratus orang ka berikan dia, semina OKP Dana enggau sekeda sida bukai ulih nan ka diri ngena duku ti enda panjai ti dikena sida nasa buntal. Udah semua kaban belayan iya nyengkaum Isik seduai Senaang parai lemas enggau kena bunoh, OKP Dana Bayang pan lalu terjun nyemerai ka tebing deka ngidup ka diri. Iya lalu dititih ka munsuh betubuh sabelas iku ti babendar amat nguji deka nangkap iya. Lebuh iya datai di tebing, iya lalu mutar ngelaban munsuh ngena duku mit ti mengkang digengam iya. Sida babendar amat ngelaban OKP Dana, tang munsuh tak enda tebakal ka iya, laban kulit iya kebal. Nyau kelama sida udah bamuk, bala Balau pan nyau mansang lembut salembut. Nyepi diri enda telaban ka iya sida lalu lari ninggal ka iya. Udah sida abis lari, OKP Dana pan lalu luput laban udah kelalu ikak.  Iya dani tumu pagi siti lalu mupuk bejalai nengah pala pantai nebing ai Saribas datai ka iya batemu enggau Melayu siku ti endang taleba bendar enggau iya. Iya pan lalu pinta anjung Melayu nya pulai ngagai rumah sida di Padeh.

Lepas bala Balau ti udah bebunuh ka orang berikan di Tanjong Kauk, OKP Dana Bayang lalu ngangauka Linggir “Mali Lebu” ari Paku seduai Unal “Bulan” ari Layar ngagai rumah iya di Padeh. Iya mai seduai nya berunding deka mai bala besai ngalahka Balau ba Bukit Banting nya empu. OKP Dana Bayang nanya seduai iya enti seduai sama setuju mantu iya enggau bala iya. Linggir “Mali Lebu” seduai Unal “Bulan” bela madahka diri sama setuju laban deka bebalaska pemati orang mayuh ka dibunuh bala Balau di Tanjong Kauk.

Tang enda mukai-mukai, lebuh sida benung nyendiaka kayau tu, OKP Dana Bayang kena jangkit penyakit Tampuk Buah lalu parai ditambah ka penyakit bukai dalam taun 1854 lalu ditumbak ka di pendam Terusu dalam Padeh. Anak iya ti benama Umpu mega parai sama kena jangkit penyakit dalam taun nya.

Udah parai OKP Dana Bayang, iya lalu diganti anak lelaki iya ti benama Aji tauka Saji nyadi ka tuai di Padeh enggau Ulu Layar nyengkaum Spak. Taja Aji biak agi ari Nanang seduai Luyoh, tang iya berani serta landik agi megai orang ari aka tuai iya dua iku nya. Iya nyadi tuai enda lama, engka empat taun aja, laban iya parai lebuh ka betachah enggau munsuh ba Sungai Langit dalam bulan April, 1858. Iya lalu diganti menyadi iya OKP Nanang jadi ka tuai. OKP Nanang mai bala iya nundukka perintah Brooke dalam taun 1861 ba kaki Bukit Sadok udah Raja James Brooke besemaya mayar 400 igi rusa dikena nunduk serta bebaik. Iya lalu dibai Perintah Raja Brooke ngalahka Kayan di ulu Rajang dalam taun 1863. Laban pemerani iya serta enggau penaluk iya ka perintah Raja Brooke, iya diberi Rajah Brooke pangkat Orang Kaya Pemancha ba mua tuai-tuai bukai ke begempuru di Fort Alice, Simanggang dalam taun 1886.

Mimpi Dana tu menya amat laban lebuh iya nyau tuai, enda dapat agi alai Rajah James Brooke datai lalu rnerintah rnenoa Sarawak. Jya ka sakali aja nguluka anembiak iya ngeIaban Rajah, lebuh iya nan di Nanga Padeh dalam Saribas dalain taun 1843. Udah parai iya, anak iya Nanang seduai Aji enggau Luyoh enda ngasika minipi apai, ngelaban Rajah di Nanga Padeh baru. Alah dia sida tiga nguta Nanga Spak, udah nya nan di Nanga Sungal Langit alai Aji parai negah dalam tauri 1858. Udah nya nan baru ga di Nanga Spak; alah dia haru niki ka Bukit Sadok ninggang Rentap ti alai sida nunduk kena 25 September, 1861. Udah nunduk Sadok alai anak Aji ka bennama Senabung seduai Timban agi nguji ngiga kebal ka Sabah kena bebalaska peinarai apai seduai. Datai din siku parai pedis perut, siku parai ditangkap baya lebuh nyemerai nitih ka pelanduk meraka Batang Kinabatangan.

10 responses

  1. thomas annes | Reply

    minta kita nusut aki ini aku ke pindah ari krian ke sg arip balingian laban sida ia bisi mai pengaruh bayang.

    1. MABNangaTelik | Reply

      Sapa aki nuan, lalu ari ni pengangkat iya di Krian? Enti tu temu nyangka ulih ditusut.

  2. thomas annes | Reply

    tusun aki ini aku: ulas(f)x…= tupu@andu(f) x mawan. Sida tu pindah ari krian. Laki ulas enda nemu ia ko cerita mati ngayau. Sangkoh bayang 2 bilah+1 pengaruh tanduk.

  3. thomas annes | Reply

    kami arip nemu magang pengaruh “bayang” tu tang siko nadai nemu baka ni sida ulas(f) tau ngembuan pengaruh tu. Nama kaitan ulas ngau bayang. Aku tu generasi ke 6 ari ulas.

  4. thomas annes | Reply

    Enda pasti laki Ulas(f) bc enggau pindah ari krian ka enda lalu enda nemu nama ia. Anak Ulas ianya Tupu@Andu(f) laki ia Mawan. Kubur sida 3 tu bc di arip ditu.

  5. thomas annes | Reply

    Bisi bala kami di Arip tu suba ke nguji lalu nyandik pengaruh “bayang”tu leboh ke deka enggau minta masuk borderscout maia komunis suba (diatu agi idup ianya nyadi TR) ia pan lalu sakit ka parai. Nya meh kami di Arip nemu pengaruh nya sigi amat agi bisa.nadai berani orang deka nguji ngena ia agi.

  6. MABNangaTelik | Reply

    Aku diatu jauh ari menua ..nadai orang ka tuai alai betanya… Ila enti pulai Bulan 6 ila aku nanya ngagai orang ka tuai di menua…

    Terima kasih ngagai nuan.

  7. Mersir Sarap | Reply

    Tabi unggal,

    Manah amat pansik nuan unggal.Ngarap ka nuan meruan mujur ngerembai ka penerang pasal bansa kitai Iban. Nyadi aku ka betanya ka enti unggal ulih nulung mansik ka aku sapa laki Tiong anak OKP Dana, laban aku diatu benung nembu ka tusut peturun kami sabilik ti enda ditemu aku. Nyadi penatai asal kami sabilik ari menua Krian ngentap diri ba rumah panjai Nanga Batang.Ngarap ka nuan ulih nulung aku unggal.Terima kasih.

    MERSIR
    merst3b@yahoo.com

  8. Sapa Orang Kaya Panglima Randi ti sama betemu Kumang ngau OKP Dana “Bayang” dalam mimpi ia datas nyak?

  9. Ulih madahka ari nuan bulih mimpi OKP Dana “Bayang” laban jerita ia dalam jako urang putih ba gmmawar.wordpress,com nadai nusoi mimpi tu?

Leave a comment